Türkiye’de sigara ve içkiden alınan ve her altı ayda bir düzenlenen Özel Tüketim Vergisi’ne (ÖTV) yılbaşından itibaren zam gelmesinin ardından alkollü işletmeler ve tekel bayileri yeni yıla sıkıntılı girdi.
Alkol ve tütün ürünleri üzerinden alınan maktu ve asgari maktu ÖTV tutarları, geçen yılın ikinci yarısındaki Yurt İçi Üretici Fiyat Endeksi (Yİ-ÜFE) olan yüzde 22,29 oranında arttırılacak.
Bugünden itibaren içki firmaları zamlı fiyat listelerini işletmelere göndermeye başladı. İzmir Alsancak’ta tekel bayi işletmecisi olan Bülent Sezen, firmaların ÖTV tutarının da üzerinde zam yapmasından endişeli olduklarını söyledi.
VOA Türkçe’nin sorularını yanıtlayan Sezen, “Geçen sene 18-20 lira olan sigaralar 33-34 TL’ye dayandı. Son bir yılda ciddi bir artış oldu. Benim ortalama tahminim zaten son bir aydaki söylentiye de göre sigarada yüzde 30, alkolde yüzde 40 gibi 12’nci ay ile 1’inci ay arasında totalde zam geçişi olması” dedi.
“İnsanlar da ya kaçağa ya da sarma tütünlere başvuruyorlar”
İçki ve sigaranın artık insanlar için lüks haline geldiğini belirten Sezen, bu durumun tekel bayilerini de kapanmaya zorladığını anlattı: “Sektör zaten pandemiden sonra ciddi anlamda küçülmeye gitti. Üzerine de sürekli zamların gelmesi, bu ÖTV zamlarının çok çok yüksek olması doğal olarak bu sektörü de fazlasıyla küçültüyor. Bu zamlar, satışı çok ciddi anlamda azaltıyor. İnsanlar için alkol ve tütün ürünleri kullanmak çok büyük bir lüks hale geldi. Doğal olarak insanlar da ya kaçağa ya da sarma tütünlere başvuruyorlar, kaçak yollara yöneliyorlar.”
Satılan ürünleri yerine koyamadıklarına da değinen Sezen, “İnsanlar artık nakit çevirmiyor ki, sürekli kredi kartıyla alışveriş yapıyorlar. Bir suyun bile kredi kartından çekildiği noktaya geldik. Doğal olarak bu da bizim ciromuza ve kazancımıza yansıyor. 5-6 sene öncesine kadar bu işten açıkçası biz gayet memnunduk” dedi.
“Bu kiralarla, bu maliyetlerle, bu kar marjı ile bu işin uzun süre sürdürülebilmesi mümkün değil”
Bar ve restoran sahipleri de içki zamlarının eğlence hayatına darbe indirdiğini dile getiriyor. İzmir Yeme İçme Eğlence Yerleri İşletmecileri Derneği Başkanı ve Alsancak’ta bar işletmecisi Hami Torcu zamlar sonucunda müşterilerin sayısının giderek düştüğünü söyledi.
Torcu, “Bugün itibariyle artık zamlı listeler gönderilmeye başladı. Sabah firmanın bir tanesi yollamış. Ürün fiyatına yüzde 20 zam yapmışlar. Zaten 2022’nin başıyla 2023’ün başı arasındaki fiyatı konuşmak bile istemiyoruz, yüzde 100 üzerinde çılgın rakam farkı var. Biz zamların tamamını yansıtamıyoruz. Biz zamların tamamını yansıtsak şu an 40 liraya sattığımız bir içeceği en az 65-70 liraya satmamız lazım” diye konuştu.
Diğer işletme maliyetlerindeki artışlardan da şikayetçi olan Torcu, “Biz karlılıklarımızdan ciddi anlamda fedakarlık ediyoruz. Biz ayakta durmaya çalışıyoruz. Kazanıp üstüne bir şey koymayı unuttuk artık. Bu kiralarla, bu maliyetlerle, bu kar marjı ile bu işin uzun süre sürdürülebilmesi mümkün değil, yürümez. En basiti kira artışlarıyla ilgili, konutlarda kira artışlarına bir sınır getirildi ama iş yerlerine bir sınır getirilmedi, getirilmediği sürece yüzde 70-80 hatta 90’lara varan kira zamları var. Bunlar nasıl ödenecek bilmiyoruz. Bu fiyat kargaşası içerisinde 8500 lira asgari ücret ise belki insanların alımı için çok büyük bir para değil ama bu, bizlerin de yani küçük ve orta ölçekli işletmelerin de mali yapılarını ciddi oranda bozdu” diye konuştu.
“Fiyatlar yükseldikçe sahte içki üretimi ciddi oranda artacaktır”
İşletmelerde sahte içki satışı konusunda da uyaran Torcu, “Tabii vergiler yükseldikçe, fiyatlar yükseldikçe sahte içki üretimi ciddi oranda artacaktır. Bunun önlenmesi lazım. Yani şimdi bakıyorsunuz birçok işletme garip bir şekilde ayakta duruyor. Garip bir şekilde diyorum çünkü biz maliyetlerle mücadele ederken, bu maliyet onları etkilemiyorsa demek ki bir şey vardır, bunu düşünmek lazım” dedi.
“Dört kişilik bir yemeğin bedeli neredeyse yarım asgari ücrete tekabül etmeye başladı”
Alsancak Kordon’da restorancılık yapan Fatih Kelek de geçmişten bu yana zamlar sonucunda fiyat değişikliğini şöyle anlattı: “Üç sene önce biz burayı açtık ve üç sene önce biz kişi başı 130-150 TL fiyatlardayken bugünkü geldiğimiz noktada ki daha zamlar yansımadan biz 800 TL’leri görmeye başladık. Muhtemeldir ki bu son zamlarla beraber gelecek rakamlarla da 1000 TL’lere çıkacak. Artık dört kişilik bir yemeğin bedeli neredeyse yarım asgari ücrete tekabül etmeye başladı”
VOA Türkçe’ye konuşan Kelek zamların birçok işletmeyi kepenk kapatmaya götürdüğünü de söyleyerek, “Bizim ürünlerimize yüzde 30 yüzde 40 zam geldi diyerek biz aynı oranda fiyatlara yansıttığımız zaman müşterilerimiz ciddi anlamda tepki gösteriyorlar. İnsanlar artık yedikleri her şeye dikkat eder oldular. Yani eskiden olan o bol bol masalar artık yok. Dolayısıyla bu tepkilerle karşılaşmamak için yansıtamıyoruz. Ama yansıtamadığımız noktada da bu sefer de bunu amorti etmeniz gerekiyor kendinizden. Bu ne kadar mümkün? O da çok mümkün değil. Bir yere kadar gidebilirsiniz bu şekilde” dedi.
Alkol ürünlerinden tahsil edilen ÖTV geliri bir yılda yüzde 94 arttı
Alkol ve tütün ürünlerinden yapılan ÖTV tahsilatı bütçenin de vazgeçilmez gelir kalemlerinden biri. Hazine ve Maliye Bakanlığı tarafından en son açıklanan verilere göre bütçede 2022’nin ilk 11 ayında alkollü içkiler üzerinden 38 milyar lira ÖTV tahsilatı yapılması hedeflenirken, bu dönemde toplanan 39,1 milyar lira ile hedef aşıldı. 2021 yılının Ocak-Kasım döneminde alkol ürünlerinden 20,1 milyar liralık ÖTV tahsilatı yapılırken, 2022 yılının aynı döneminde bu rakam bir önceki yıla göre yüzde 94 arttı. Tütün mamullerinde de 2022 yılı kapsamında 87,6 milyar lira olan bütçe hedefine karşılık ilk 11 ayda 92,6 milyar liralık tahsilat yapıldı.
Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan, 2022’nin ilk yarısında yüzde 62 olan Yİ-ÜFE'ye rağmen bunun enflasyonu arttırma etkisini dikkate alarak, sigarada ÖTV artışını yüzde 10, alkollü içkilerde ise yüzde 25 ile sınırlamıştı. Ancak Erdoğan bu kez sınırlama getirmediği için 2023’te ÖTV zammı içki ve sigarada otomatiğe bağlanmış oldu.
ÖTV gelirleri içinde alkollü içkiler üzerinden yapılan tahsilatın payı da giderek artıyor. 2006 yılında bu oran yüzde 5,1 iken son 16 yılda 2’ye katlanarak 2022 yılının ilk 11 ayında yüzde 10,6 olarak gerçekleşti. Bu durum, ekonomistler tarafından sigara ve içki kullananların vergi yükünü önemli ölçüde üstlendiği şeklinde yorumlanırken, ÖTV’nin oranının giderek artması da “yaşam tarzına müdahale” eleştirilerini beraberinde getiriyor.
