ABD'nin Batı kıyısındaki Oregon eyaletinde yetkililer, bir kişide hıyarcıklı (bobunik) veba vakası tespit edildiğini bildirdi. Hastanın vebayı evcil bir kediden kapmış olabileceği kaydedildi.
Halk sağlığı yetkilileri, enfekte olan kişiye ve yakın temaslılarına ilaç verildiğini ve bölge sakinlerinin risk altında olduğuna inanılmadığını söyledi. Kedi de tedavi edildi ancak yaşamını yitirdi.
Veba yaygın bir hastalık olmamakla birlikte ABD'nin Batı kıyısındaki eyaletlerde her yıl birkaç vakanın görülebiliyor.
Bir zamanlar “kara ölüm” olarak bilinen veba ne?
Memelileri etkileyebilen ve bulaşıcı bir hastalık olan veba, kemirgenler ve pireler tarafından taşınan Yersinia pestis bakterisinden kaynaklanıyor. ABD Hastalık Kontrol ve Önleme Merkezleri'ne (CDC) göre, güneş ışığı ve kurutma, yüzeylerdeki veba bakterilerini öldürebiliyor.
Veba belirtileri birkaç şekilde ortaya çıkabiliyor. Hıyarcıklı veba, veba bakterisi lenf düğümlerine girdiğinde ortaya çıkıyor. Ateş, baş ağrısı, halsizlik ve ağrılı, şişmiş lenf düğümlerine neden olabiliyor.
Hastalık, CDC'ye göre, genellikle enfekte bir pirenin ısırmasıyla meydana geliyor.
Septisemik veba belirtileriyse bakterinin kan dolaşımına girmesi durumunda ortaya çıkıyor. Başlangıçta ya da bubonik veba tedavi edilmediğinde kan dolaşım enfeksiyonu oluşuyor.
Vebanın bu türü ateş, titreme ve halsizliğin yanısıra karın ağrısı, şok ve bazen deride kanama ve kararmış parmaklar, ayak parmakları veya burun gibi diğer belirtilere neden oluyor.
CDC bu tür vebanın pire ısırması ya da enfekte bir hayvanla temas sonucu ortaya çıktığını belirtiyor.
Hastalığın en ciddi türü olan Pnömonik veba (akciğer vebası), bakteri akciğerlere girdiğinde ortaya çıkıyor. Pnömonik vebada, diğer veba türlerinin belirtileri arasına hızla gelişen zatürre de ekleniyor.
Akciğer vebası, bulaşıcı damlacıkların solunması yoluyla insandan insana yayılabilen tek veba türü.
Kimler risk altında?
Cleveland Clinic'e göre, son yıllarda dünya genelinde görülen veba vakalarının çoğu Afrika'da, özellikle Madagaskar ve Kongo'da kırsal kasaba ve köylerde yaşayan insanlarda görüldü.
CDC'ye göre, ABD'de her yıl ortalama 7 insan vebası vakası bildiriliyor. Bunların yaklaşık yüzde 80'inin, hastalığın hıyarcıklı türü olduğu tespit ediliyor. Bu vakaların çoğu ABD'nin batı ve güneybatısındaki kırsal bölgelerde görülüyor.
Oregon eyaletinin orta kesimlerinde bir kaynak ustası, 2012 yılında boğulmakta olan kedisinin ağzından bir kemirgeni çıkardığında hastalığa yakalanmış, hayatta kalmış ancak el ve ayak parmaklarını kaybetmişti.
Coloradolu bir genç de 2015 yılında avlanırken kaptığı veba sonucu hayatını kaybetmişti. Colorado'da yetkililer geçen yıl biri ölümcül olmak üzere en az iki vaka kaydedildiğini doğruladı.
Ne gibi önlemler alınabilir?
Evlerin ve açık yaşam alanlarının etrafındaki çalı ve çöp yığınlarının temizlenmesi, evcil hayvan mamalarının kemirgenlerin erişemeyeceği yerlerde tutulması, veba riskini azaltan önlemlerden bazıları.
Yer sincapları, çizgili sincaplar ve ağaç fareleri de diğer kemirgenler gibi veba taşıyabiliyor.
CDC, DEET içeren böcek ilaçlarının kamp yaparken veya dışarıda çalışırken insanları kemirgen pirelerinden korumaya yardımcı olabileceğini kaydediyor.
Pire ilaçları, pirelerin ev hayvanlarına bulaşmasını önlemeyi sağlıyor. CDC, bir evcil hayvanın hastalanması durumunda mümkün olan en kısa sürede veterinere götürülmesi gerektiğini kaydediyor.
Veba Orta Çağ'dan kalma bir hastalık değil mi?
14. yüzyılda Kara Ölüm olarak da adlandırılan salgın, tarihin en ağır veba salgınıydı. Avrupa, Ortadoğu ve Kuzey Afrika'da yayılan hastalık, nüfusun yarısını öldürmüştü.
Hastalık, Ortadoğu ve Avrupa halklarını 1347 ile 1351 yılları arasında büyük kayıplara uğrattı. Büyük veba salgınları, 400 yıl boyunca devam etti.
Justinianus vebası olarak adlandırılan daha önceki bir büyük salgın, 541 yılı civarında Roma'da başlamış ve sonraki birkaç yüz yıl boyunca yayılmaya devam etmişti.
Üçüncü büyük veba salgını 1800'lerin ortalarında Çin'in Yünnan bölgesinde başladı ve ticaret yolları boyunca yayılarak yaklaşık 40 yıl sonra Hong Kong ve Bombay'a ulaştı.
Cleveland Clinic'e göre, sonunda Antarktika hariç her kıtaya ulaşan hastalık, sadece Çin ve Hindistan'da yaklaşık 12 milyon insanın ölümüne neden oldu.
1800'lerin sonlarında panzehirle etkili bir tedavi geliştirildi. Bu tedavinin yerini birkaç on yıl sonra daha da etkili antibiyotikler aldı.
Nasıl tedavi ediliyor?
Veba hastalığına yakalandığından şüphelenilen insanlar ve evcil hayvanlar genellikle antibiyotiklerle ve bazen de diğer tıbbi önlemlerle tedavi ediliyor.
Erken tedavi gören kişilerin tam iyileşme şansıysa daha yüksek.
Dünya Sağlık Örgütü'ne göre veba ciddi bir hastalık olmaya devam etse de, hastalar zamanında tedavi edildiğinde antibiyotik ve destekleyici tedavi en tehlikeli veba türü olan pnömonik vebaya karşı bile etkili oluyor.
Forum