Cumhurbaşkanı Yardımcısı Fuat Oktay, yüzde 5’lik ekonomik büyüme ve sadece yüzde 3,5’luk bütçe açığı hedefiyle ülkenin 2023 yılı bütçesini 4 trilyon 470 milyar lira olarak açıkladı.
2023 yılında uygulanacak bütçe üzerine TBMM’de görüşme maratonu gelecek günlerde başlıyor. Cumhurbaşkanlığı adına Oktay’ın sunumuyla TBMM Plan ve Bütçe Komisyonu’nda başlayacak görüşmeler, iktidar ile muhalefet arasında bütçe kalemleri üzerine tartışmalara sahne olacak.
Fuat Oktay’ın “iyimser” ifadelerle ve ekonomik büyüme mesajıyla sunduğu Cumhurbaşkanlığı’nın 2023 yılı bütçe teklifine göre; 2022 yılında olduğu gibi Türkiye’nin giderleri, gelirlerinden daha fazla olacak.
Bugün itibariyle Türkiye’nin gelir–gider eşitsizliği nedeniyle bütçe açığı ise yüzde 3,5 olarak öngörüldü.
Ancak gerçekte bütçe açığı oranı, 1 Ocak 2023 itibariyle bütçe uygulanmaya başladıktan sonra Türkiye’de enflasyon ile döviz kurundaki değişim ile şekillenecek.
Bütçe sunum günü olan bugün itibariyle ABD doları kuru 18,5 lira. Kurun, TBMM’de bütçe kabul edildiğinde ne olacağı da tartışmalarda belirleyici olacak.
“2023 yılı Merkezi Yönetim Bütçesi'nde bütçe giderlerinin 4 trilyon 470 milyar lira, bütçe gelirlerinin 3 trilyon 810 milyar lira olacağı öngörülmektedir” diyen Oktay’ın verdiği bilgiye göre, merkezi bütçe yönetimi altındaki 225 kamu idaresi için ayrılan ödenekler de belirlendi.
Türkiye’nin 2023 Bütçesi Meclis’e Nasıl Sunuldu?
Cumhurbaşkanı Yardımcısı Oktay’ın açıkladığı 2023 yılı bütçesinde personel giderleri için toplam 1 trilyon 102,7 milyar lira öngörüldü.
Mal ve hizmet alım giderleri için 318,7 milyar lira harcanması planlanırken; faiz giderleri kalemi olarak 565,6 milyar lira öngörülmesi dikkat çekti.
Milli Eğitim Bakanlığı bütçesi için 435 milyar lira ve yükseköğretim bütçesi içinse 134,7 milyar lira ödenek öngörüldü.
Oktay, ‘Yükseköğretimi de dahil ettiğimizde eğitim bütçemizi 2023 yılında 649,8 milyar liraya yükseltiyoruz. Böylece merkezi yönetim bütçesinden yüzde 14,5 ile en büyük payı eğitime ayırıyoruz” ifadesini kullandı.
Sağlık Bakanlığı bütçesiyle birlikte kamu sağlığı içinse 307 milyar lira ödenek ayrıldı. Ancak Oktay, Sosyal Güvenlik Kurumu’ndan yapılacak harcamalarla birlikte değerlendirmek gerektiğini belirterek, sağlık bütçesini toplam 696,8 milyar lira olarak açıkladı.
Savunma Sanayii Destekleme Fonu için ayrılan kaynak dahil edildiğinde savunma ve güvenlik sektörü içinse 2023 yılında 468,7 milyar lira ödenek ayrıldı.
Bu verilere göre Türkiye’nin eğitim ve sağlık gibi en temel hizmet kalemleriyle ülke savunması amacıyla 2023 yılı harcayacağı tutarlar ile aynı ölçüde faiz harcaması yapacak olması dikkat çekti. Cumhurbaşkanı ve AKP Genel Başkanı Recep Tayyip Erdoğan, faiz karşıtı olduğunu sıkça dile getiriyordu.
Oktay, tarım sektörüne ise 142,9 milyar lira kaynak ayırdıklarını bildirdi.
Gelecek yıl bütçesinde halk açısından neler dikkat çekti?
Rusya-Ukrayna savaşı ve kış mevsimi dolayısıyla Avrupa’da olduğu gibi Türkiye’de de enerji önemli bir gündem maddesi ve 2023 bütçesinde de enerjide devlet desteği yani sübvansiyon söz konusu.
Oktay’ın açıklamasına göre, 2023 yılı bütçesinde devletin enerjide desteğinin maliyeti, 600 milyar liralık bütçe yükü yaratacak.
Oktay, yurttaşlara daha ucuz sunabilmek için doğalgazda yüzde 80 ve elektrikte ise birinci kademede yüzde 50 oranında sübvansiyon uygulandığını söyledi.
Türkiye’nin 2023 bütçesinden yüzde 5,8’lik payın sosyal harcamalar için ayrıldığını belirten Oktay, bu kalem için ödeneğin 258,4 milyar lira olacağını paylaştı. Bu kapsamda 2023 yılında, ödeme gücü olmayan vatandaşların sağlık primi giderlerini karşılamak amacıyla 52,6 milyar lira, 65 yaş üstü yaşlılar ile bakıma ihtiyacı olan engelliler yönelik 31,3 milyar lira, sosyal konut finansmanı amacıyla 10 milyar lira, aile destek programı için 7,5 milyar lira, yoksul ailelere elektrik tüketim desteği kapsamında 4,8 milyar lira ve koruyucu aile uygulaması kapsamında yaklaşık 713 milyon lira harcama planlandı.
Kamudaki maaşlar 2023 bütçesiyle nasıl değişecek?
İşverenlerce asgari ücrette artış taleplerine karşı çıkılmasıyla birlikte devlet, 2022 yılında artış yapılabilmesi için asgari ücreti vergi dışı tutmuştu. Bunun 2023 bütçesi açısından anlamı ise, 300 milyar liralık vergi kaybı olarak açıklandı.
Ancak Oktay, 2022 yılı sonunda kamu, işveren ve işçi sendikaları arasındaki müzakereyle belirlenecek olan 2023 yılı asgari ücretine ilişkin değerlendirmede bulunmadı.
Eğitim sendikalarınca öğretmenlik mesleğinde eşitlik ilkesine aykırılık yaratacağı vurgulanan öğretmenlik kanunu değişikliğinden övgüyle söz eden Oktay, “Öğretmenlerimiz, uzman öğretmen olduklarında maaşlarında 2023 yılında yaklaşık 2 bin 250 lira, başöğretmen olduklarında yaklaşık 4 bin 500 lira artış olacaktır” bilgisini verdi.
Sağlık çalışanları açısından ise “Uzman hekimlerimizin emekli aylıklarında 3 bin lira, diğer hekimlerimizin emekli aylıklarında 2 bin 335 lira artış yapılmıştır” diyen Oktay, gündemdeki beyin göçü tartışmalarına karşı da “2022 yılı Eylül ayında ülkemizde toplam hekim sayısı 184 bin 452'ye yükselmiştir. Sağlık personeli kapasitemiz 2022 ve 2023 yıllarında da hızla artmaya devam edecektir” ifadesini kullandı.
Muhalefet cephesinden ilk tepkiler nasıl oldu?
Bütçe maratonu başlaması arifesinde şimdiden iktidar ile muhalefet arasında Türkiye’nin ekonomi politikası üzerine tartışmalarda gerilim yaşanıyor.
Bugün Meclis Plan ve Bütçe Komisyonu’nda, CHP, HDP ile İyi Parti üyesi milletvekilleri, Merkez Bankası tarafından “Kur Korumalı Mevduat Sistemi” ile ilgili bilgi verilmemesi üzerine toplantıyı terk etti.
AKP'nin hazırladığı ekonomik düzenlemeler içeren torba kanun teklifi görüşmeleri sırasında, Merkez Bankası Strateji Genel Müdürü İrfan Yanar’ın vekillere bilgi vermeyi kabul etmemesi gerilim yarattı.
CHP’li komisyon üyeleri ile birlikte açıklama yapan CHP Genel Başkan Yardımcısı Bülent Kuşoğlu, Kur Korumalı Mevduat Hesabı’nın millete maliyetinin yıl sonuna kadar 400 milyar liraya ulaşacağını belirtti ve “400 milyar liraya ulaşacak bir meblağın halktan alınıp birkaç yüz bin servet sahibine verilmesini kabul etmemiz zaten mümkün değil. Ancak bununla ilgili bilgi verilmemesini kabul etmemiz de hiç mümkün değildi. Onun için milletimize karşı yapılan bu saygısızlığı, TBMM’ye karşı yapılan bu saygısızlığı protesto ettik” dedi.
CHP Parti Sözcüsü ve Genel Başkan Yardımcısı Faik Öztrak da, “Bugün Eylül ayı bütçe rakamları açıklandı. Bu yılın ilk dokuz ayında bütçeden yapılan faiz ödemesi 207 milyar TL oldu. Kur Korumalı Mevduat diyerek, dövize endeksledikleri mevduatlar için ödenen adına faiz denmeyen faiz ise 85 milyar lira. Bu yılın ilk dokuz ayında ‘Bir kuruş harcamadan yaptık dedikleri ballı ihaleler için ödedikleri garanti parası 19 milyar lira. Sadece dokuz ayda bu saydığım 3 kalemden milletimize çıkan fatura 311 milyar lira. Buna karşın aynı dönemde çiftçiye verilen destek 30 milyar lira. Halk Bank’tan esnafa verilen destek 7 milyar lira. Hükümetin hatalarıyla ezdiği milletimize verilen sosyal destekler ise 31 milyar lira. Hepsini toplarsanız 70 milyar lira bile etmiyor. Faiz lobilerine, döviz baronlarına ve yandaş müteahhitlere aktarılan paranın dörtte biri bile değil. Bütçe bir hükümetin tercihlerini gösterir. Bunların tercihlerinde esnaf yok. Bunların tercihlerinde çiftçi yok. Bunların tercihlerinde millet yok. Varsa yoksa, faiz lobileri, rantiyeler, yandaş beslemeler” açıklaması yaptı.
İyi Parti Genel Başkan Yardımcısı Bilge Yılmaz da, “Ekonominin içinde bulunduğu zorluğu gizlemek için devletin ekonomiye yaptığı müdahaleler çok arttı. Faizler ve fiyatlar gerçeği yansıtmıyor. Baskı olmasa hangi yatırımcı yüzde 11 dolar getirisi yerine yüzde 11 TL getirisini kabul eder ki” tepkisini paylaştı.
Türkiye’nin 2022 yılı bütçesi nasıl tartışılmıştı?
Geçen yıl Türkiye Cumhuriyeti’nin 2022 yılı bütçe görüşmelerine, Merkez Bankası’nın faiz indirimi politikasıyla döviz kuru artışı damgasını vurmuştu.
AKP iktidarı, TBMM’ye 2022 yılı bütçesini sunduğunda dolar kuru 9,36 Türk Lirası iken Türkiye Cumhuriyeti’nin bütçesi 188 milyar 279 milyon dolar idi.
Bütçe TBMM’de kabul edildiğinde ise, dolar kuru 13,75 Türk Lirası’na ulaşmıştı. Bu nedenle ana muhalefet partisi CHP, “dolar kuru üzerinden bütçe 127 milyar 345 milyon dolara düştü ve Aralık 2021 itibariyle Türkiye’nin 2022 yılı bütçesi şimdiden 1 ay içerisinde yüzde 10’luk değer kaybına uğradı” tespitini yapmıştı.
Cumhurbaşkanlığı’nca hazırlanan 2022 yılı bütçesinde, bütçe giderleri 1 trilyon 751 milyar lira, bütçe gelirleri 1 trilyon 472 milyar 6 milyon lira ve bütçe açığı ise 278 milyar 4 milyon lira olarak planlanmıştı.
Vergi gelirleri ise, 1 trilyon 258,3 milyar lira olarak bekleniyordu. 2022 yılında 2021 yılına göre vergi gelirlerinde yüzde 18,9 oranında artış öngörülüyordu.
Ancak enflasyon ve döviz kuru artışı gerekçesiyle altı ayın sonunda 2022 yılı için Cumhurbaşkanlığı’nca ek bütçe teklifi sunulmuştu. Temmuz ayında, toplam 1 trilyon 80 milyar 515 milyon 421 bin lira ek bütçe hayata geçirilmişti.
