İnsan hakları kurumları Musul’u IŞİD’den kurtarmak için yapılacak operasyonların çapraz ateşte kalacak siviller üzerinde büyük etkisi olacağı konusunda uyarıda bulundu. BM Irak İnsani Yardım Koordinatörü Lise Grande, Ramadi’de görülen yıkımın Musul’da yaşanmasının çok büyük insani sonuçları olacağını söyledi.
Grande, çatışmalar nedeniyle 300 bin ile 1,2 milyon kişinin evlerini terk etmek zorunda kalabileceğini belirtti. Yetkili, halkın evlerinden olması durumunda bunun aylar süreceğini ve kentteki bubi tuzakları ve el yapımı bombalar yüzünden bu sürenin çok daha fazla uzayacağını söyledi.
Ramadi Aralık ayında IŞİD’in elinden alındı. Kentin büyük bir kısmı füzeler, havan topları ve hava saldırıları ile dümdüz olmuştu. Geri kalan bölgeler ise bubi tuzakları ve el yapımı bombaların çokluğu nedeniyle ailelerin geri dönmesi için engel oluşturmuştu.
Grande, Ramadi’de bugüne kadar gördükleri en karmaşık el yapımı bombalara rastladıklarını ve bu patlayıcıların beklenmedik yerlere, son derece yoğun biçimde yerleştirilmiş olduğunu söylüyor.
Ramadi’de tuzak bombalar kente dönmeye çalışan 80’den fazla sivilin yaşamına mal oldu ve çok daha fazlasını yaraladı. Aynı durumun Felluce’de, Havice’de ve çok daha büyük ölçekte Musul’da yaşanmasından endişe duyuluyor.
Savaşın Maliyeti
Defense One internet sitesine göre, ABD Dışişleri Bakanlığı Janus Global Operations şirketiyle 12 aylık, 5 milyon dolar değerinde bir sözleşme imzaladı. Şirket, patlamayan bombalarla ilgili eğitim ve araştırma yapacak ve Ramadi’de kentin su deposu çevresini inceleyecek.
Irak, bu şiddetli savaşın zorluğu altında eziliyor. Ekonomik ve siyasi krizin yanısıra çok sayıda Irak vatandaşı da ülke içi mülteci durumunda.
Savaşın insani maliyetini her yerde görmek mümkün. Kalabalık aileler üzerlerine mavi branda örtülmüş çimento odacıklarda yaşıyor. Bir kısmı da kalabalık biçimde otellerde ya da inşası bitmemiş binalarda kalıyor. Gıda, yardım kuruluşlarının verdiği kutulardan yemek yapan aş evlerinden sağlanıyor. Birçok kişi evini, malını hatta bütün çevresini kaybetmiş.
Her 3 Iraklı’dan 1’i Etkilendi
BM yetkilisi Grande, Irak’taki durumun, dünyanın en büyük ve en değişken insani krizlerinden biri olduğunu söyledi.
Geçen yıl içinde 1 milyon kişi evini terk ederek toplam sayıyı 3,5 milyona çıkardı. IŞİD’e karşı savaşın sürmesi yüzünden bu rakamın artması bekleniyor.
Grande “Eğer doğrudan IŞİD’den etkilenen nüfus oranına bakarsak her 3 Iraklı’dan birinin bedel ödediğini söyleyebiliriz” diyor.
Uzmanlar krizin birçok sorumlusu olduğu konusunda görüş birliği içinde. Amerika’nın Irak’ın işgalinde yaptığı stratejik hataların yanısıra Irak hükümetinin yolsuzluğu ve mezhepçiliği siyasi istikrarsızlığı arttırıyor. Etnik ve aşiret farklılıklarının yanısıra bölge güçleri Irak’ı temsili savaş alanı olarak kullanıyor.
Uzmanlar, IŞİD’in yenilmesi durumunda bile bütün bu faktörlerin Irak’ta bütünlüğü sağlamayı zorlaştıracağına dikkat çekiyor.
Kırılgan Bir Süreç
Mezhep farklılıkları ve ideolojik kuşkular ülkede çok güçlü ve ülkeyi, kentleri, toplumları ve silahlı grupları bölmeyi sürdürüyor.
BM yetkilisi Grande, IŞİD kontrolundaki bölgelerden kaçan ailelerin, kaçmamayı tercih eden ailelere kuşkuyla baktığının altını çiziyor. Yetkili, bu grupların nasıl bir araya getirileceği ve bir grubun diğerini cezalandırmasının nasıl engelleneceği konusunun son derece önemli olduğunu vurguluyor.
Grande, Irak’ta 1000 kadar küçük topluluk olduğunu ve yerelde gerçekleşecek hukuki süreçlerle farklı gruplara tazminat ödenmesinin kaçınılmaz olacağını söylüyor.
Uzman, toplumsal barışın en üst düzey siyasi otoriteden en alttaki toplum yetkililerine kadar sağlam bir liderlik gerektireceğini belirtiyor.
Ancak bu hassas bir süreç. Örneğin, Bağdat’ın 45 kilometre kuzeyinde “Sünni Üçgeni” olarak bilinen bölgedeki Yatrib’de aylar süren müzakereler sonunda tazminat üzerinde anlaşıldı. Ancak son dakikada liderlerden birinin onayını çekmesi üzerine süreç çöktü ve ailelerin bölgeye dönmesi aylarca gecikti.
Grande, aileler, aşiretler ve farklı toplulukların barışarak daha önceki gibi beraber yaşama yolları bulması gerektiğini söylüyor. Uzman, “Bu zor ama zorunlu bir süreç” diyor.
Savaşın ve Barışın Bedeli
ABD Savunma Bakanlığı’na göre, operasyonların başladığı 8 Ağustos 2014’ten, 31 Mart 2016’ya kadar Amerika’nın IŞİD’le mücadele için yaptığı askeri harcama 7 milyar dolar. Bu günde ortalama 11,6 milyon dolar anlamına geliyor.
Buna karşın, BM Irak İnsani Yardım Koordinasyon Dairesi’ne göre 2014-2016 arası Irak’ta insani yardım için yapılan harcama 2,34 milyar dolar. Grande, bu rakamlarda değişiklik gerektiğini söylüyor.
Yetkili, uluslararası kamuoyunun ülkedeki etkisinin yeni bir dengeye oturtulması gerektiğini ve ülkelerin yalnızca askeri operasyonlara değil, insani operasyonlar ve istikrar sağlama çalışmalarına da destek olması gerektiğini vurguluyor.
