Mısır’da 30 yıllık Mübarek rejiminin yıkılmasında siyasi nedenler olduğu kadar ekonomik gerekçeler de rol oynadı. Ekonomik sorunların başında da yüksek gıda fiyatları var. Gıda fiyatlarının arttığı bölge ülkeleri Mısır’da yaşananları yakından izliyor ve alınabilecek önlemleri değerlendiriyor.
Baskıcı bir rejim, yolsuzluk, işsizlik, yoksulluk, halkı Hüsnü Mübarek’e karşı ayaklanmaya itti. Ancak uzmanlar halkı yıldıran etkenlerden birinin de yüksek gıda fiyatları olduğunu söylüyor.
Geçtiğimiz bir yıl içinde buğdayın fiyatı yüzde 60 oranında arttı. Mısır dünyanın en büyük buğday ithalatçısı. ActionAid adlı yardım kuruluşundan Marie Brill anlatıyor:
“Mısır’da fırınların önünde uzun kuyruklar nedeniyle siyasi bir ayaklanma başlaması gerçekten çok ilginç. Çünkü 1960’lı yıllarda Mısır bölgedeki en büyük buğday üreticilerindendi.”
Peki neden bu duruma gelindi? Brill’e göre 1980’li ve 1990’lı yıllarda Amerikan hükümeti, Dünya Bankası ve Uluslararası Para Fonu (IMF) gelişmekte olan ülkeleri buğdayı düşük fiyatlarla Amerika’dan ithal etmeye ve kendi tarım sektörlerini başka ekinlere yönlendirmeye teşvik etti:
“Bu sadece Mısır veya Ortadoğu’da değil, tüm dünyada zorlanan bir politikaydı. Ancak Mısır buğday için fazlasıyla dışa bağımlı hale geldi. Dolayısıyla buğday fiyatlarının artması veya dalgalanması Mısır’ı diğer ülkelerden çok etkiliyor.”
Ancak Mısır’ın bu kadar etkilenmesini farklı yorumlayanlar da var. Demokrasi eylemcisi Muhammed El Jahmi Mısır’ın ekonomik sorunlarının temelinde Washington’un politikaları değil, 1950’li yıllarda onaylanan toprak reformu yasasıyla kötü yönetim olduğunu savunuyor:
“Bu, Arap ülkelerinin sürekli kullandıkları bir bahaneydi. Bu ülkelerde yolsuzluk diz boyu, sorumluluk, mesuliyet duygusu yok. Yani bu durum askeri rejimin suçuydu, IMF’nin değil.”
Nedeni ne olursa olsun, Mısır’da gıda üretimi nüfus artışının gerisinde kaldı. Son aylarda fiyatlar arttı ve Mısır hükümeti ekmek sübvansiyonları için yüksek fiyatlarda buğday ithal etmeye devam etmek zorunda kaldı. Mısır’da kamu borcunun miktarı da göz önüne alınınca hükümetin seçenekleri sınırlıydı. Peterson Uluslararası Ekonomi Enstitüsü’nden Muhsin Khan anlatıyor:
“Yani, Cezayir gibi petrol üreten bir ülkenin elinde olan imkanlar yoktu. Bu ülkelerde böyle bir sorun çıkınca para harcamaya başlıyorsunuz.”
Sokak gösterilerinin yayılmasıyla Cezayir hükümeti yüksek miktarda buğday alımına yöneldi ve gıda fiyatlarını denetlemeye başladı. Tabii bu tüm göstericileri tatmin etmiş değil.
BM Gıda ve Tarım dairesine göre yüksek oranlarda gıda ithal etmek durumunda olan yoksul ülkelerin sayısı 77. Khan’a göre bu ülkeler Mısır’daki gelişmeleri yakından izliyor:
“İşsizlik oranı yüksek. Gıda fiyatları artıyor; bu enflasyonu da arttıracak. Bu şartlar altında gösteriler başlayabilir. Şimdi o hükümetler ne yapmalıyız diye düşünüyor.”
Khan bu ülkelerin doğrudan yoksullara yardım etmesi gerektiğini, sübvansiyonların ve fiyat kontrollarının uzun vadede zararlı olduğunu söylüyor. Ancak bu en kolay çözüm.
Khan baskıcı rejimler altında yaşayanların Mısır ve Tunus’taki ayaklanmalardan cesaret alabileceğini söylüyor:
“Hangisinin önce olacağını görmek ilginç olacak. Önce sübvansiyonlar mı gelecek yoksa gösteriler mi?”
Birçok uzman gıda fiyatlarıyla protesto gösterileri arasında doğudan bir ilişki olduğunu kabul ediyor.
