Musul’un doğusuna bakan tepelik alandaki mezarlığın onarımında çalışan mezar kazıcılardan biri de Bessam. Bessam, IŞİD militanlarının otobüsler dolusu tutukluyu gece vakti mezarlığa getirdiğini, tutuklulara mezar taşlarını tahrip etme emri verdiğini söylüyor. Bessam’a göre IŞİD’in bu kişileri tutuklama nedeni, sigara içmeleri ya da IŞİD kurallarına göre yasak olan kıyafetleri giymeleri.
Mezarlık yakınlarında yaşayan Bessam, IŞİD tehlikesine rağmen kimilerinin kırık mezar taşlarını onarmak için mezarlığa gizlice girdiklerini söylüyor.
Yaşlı bir akrabasını Pazar günü mezarlığa defneden fırıncı Ömer ise “Sokakta karıştığı kavga sırasında küfürlü konuştuğu için bir arkadaşımın kafasını kestiler. En ufak bir gerekçe bile ölümünüze neden olabiliyordu” diyor.
Bölge sakinleri, artık IŞİD tehdidinden kurtuldukları için kırık mezar taşlarını onarabileceklerini, ancak iki buçuk yıl içinde çok fazla insan öldüğü için mezar yerlerini belirlemenin çok zor olduğunu söylüyor.
Bessam, “IŞİD’den önce burası çok küçük bir mezarlıktı. Şimdi artık çok büyük” diyor.
Musul’daki birçok benzeri gibi bu mezarlık da birbiri üzerine gömülenlerle dolu. Sosyal bilimler öğretmeni Musullu Taha Ganim, kazılan bazı mezarlara iki ya da üç kişinin birden gömüldüğünü anlatıyor.
Kayıp cenazeler
Polis memuru ya da asker oldukları, evlilik dışı ilişki yaşadıkları, cep telefonu kullandıkları ya da IŞİD’in “suç” olarak nitelediği diğer eylemlerde bulundukları gerekçesiyle katledilen çok sayıda kişinin cenazeleri hala kayıp.
Bessam, “IŞİD, öldürdüğü insanların cenazelerinin defnedilmesine asla izin vermiyordu” diyor.
Halk, IŞİD militanlarının, katlettikleri insanların cesetlerini, üzerine işledikleri suçları anlatan notlar iliştirip ibret olması için ortalıkta bıraktıklarını söylüyor. Halk, cenazelerin, Musul’un IŞİD kontrolündeki batı kesiminde bulunan çöplüğe atıldığına inanıyor.
Bir yaşında bir oğlan çocuğu babası olan fırıncı Ömer, “IŞİD militanları öldürdükleri insanların cesetlerini trafik ışıklarına asıyordu. Bu manzaralarla karşılaşmamaları için çocuklarımızı evin dışına çıkaramıyorduk” diyor.
Ölen IŞİD militanlarının cesetleri ise Irak kontrolündeki bölgelerde haftalarca açıkta bırakılıyor.
Katlanması zor acılar
Acılı cenaze sahiplerinden biri, ailesinin mezar taşlarının uğradığı hasardan mezar kazıcı Bessam’ı sorumlu tutuyor.
İslamcı militanların iki kız kardeşini ve yeğenini öldürdüğünü söyleyen Hassam Ali, Bessam’a, “Aile fertlerimin mezarlarını mahvettin. Üzerlerine başkalarını da gömdün” diyor.
Ali, aile fertlerinin IŞİD bölgeye gelmeden önce katledildiklerini, ancak birçok Musullu için IŞİD, El Kaide ya da başka militan örgütler arasında fark olmadığını söylüyor.
Bessam ise cenazeleri defnetmekten başka seçeneği olmadığını, mezar taşları sürekli tahribata uğradığı için nereyi kazması gerektiğini çoğu zaman bilemediğini anlatıyor.
“Cenazeleri defnedecek başka yer yoktu. IŞİD beni tüm cenazeleri gömmeye zorladı” diyen Bessam, Musul’un doğusundaki katliamı durdurmak içinden elinden hiçbir şey gelmediğini söylüyor.