14 Temmuz 2015 günü, İran ve P5+1 ülkelerini temsil eden diplomatlar yaklaşık iki yıl devam eden müzakere sürecini tamamlayarak Tahran’la nükleer programı konusunda kapsamlı bir anlaşmaya vardı.
Anlaşmanın birçok hükmü bugün yürürlüğe girmişken hala her iki tarafta da diğerinin anlaşmayı suiistimal edip-etmediği veya anlaşmanın koşullarına tam olarak uyup-uymadığı konusunda karşılıklı güvensizlik var.
Konuyla ilgili olarak ABD Dışişleri Bakanı John Kerry, “Anlaşmanın koşullarına uyulup-uyulmadığını günü gününe takip etmesi için bir büyükelçiyi görevlendirdik,” dedi.
Anlaşmayı bir başarı olarak niteleyen Başkan Barack Obama da İran’ın nükleer silah elde etme yollarının tamamen kapanmış olduğu görüşünde.
Ancak anlaşmayı yeterli bulmayan Amerikan Kongresi’nin Cumhuriyetçi üyeleri aynı itirazlarını sürdürüyor.
Idaho eyaletinin Cumhuriyetçi senatörü James Risch, Kongre’de katıldığı bir oturumda, İran’ın hala balistik füzeleri denemek gibi yanlış işler yapmayı sürdürdüğünü bildirdi.
Senatör Risch, Amerika’nın anlaşmayı kendi başına uygulamak zorunda kalacağını, anlaşmada imzası bulunan İngiltere, Çin, Fransa ve Rusya’nın Amerika’ya yardım edeceğini düşünmediğini belirtti.
Müzakereler, Batılı ülkelerin 2002 yılından itibaren İran’ın nükleer silah geliştirdiğine ilişkin kaygıları üzerine başlatılmıştı. İran hükümeti, nükleer silah peşinde olduğu iddialarını sürekli yalanladı. Birleşmiş Milletler’in, Amerika ve Avrupa Birliği’nin İran’ı nükleer silah emellerinden vazgeçirmek için uyguladığı yaptırımlar, İran ekonomisine büyük zarar verdi. Ancak nükleer faaliyetlerini sürdüren İran, çoğunlukla uranyum zenginleştirmeye odaklandı.
Müzakereler, 2013 yılı sonunda İran ve P5+1 ülkelerinin ön anlaşmaya varması, İran’ın nükleer faaliyetlerine bazı sınırlar getirilmesi ve bunun karşılığında yaptırımların gevşetilmesiyle dönüm noktasına ulaştı.
Taraflar, kapsamlı nihai anlaşmaya varmak için 2014 yılı ortasını hedefledi. Ancak müzakere sürecinde olduğu gibi görüşmeler sekteye uğradı ve anlaşma takvimine tam anlamıyla uyulamadı. Viyana’da üç hafta süren yoğun toplantılar sonuç verdi ve nihai anlaşmaya erişildi.
AB Dış Politika Temsilcisi Federica Mogherini, uluslararası ilişkilerde yeni bir sayfa olarak nitelediği anlaşmayı överken İran Dışişleri Bakanı Muhammed Cevat Zarif, kusursuz olmasa da anlaşmanın önemli bir başarı olduğunu, yeni bir diplomatik başlangıcın temellerini attığını belirtmişti.
İran, uranyum zenginleştirmede kullandığı binlerce santrifüjü devre dışı bırakarak stoklarının çoğunu yabancı ülkelere gönderdi. Dünya güçlerinin yaptırımları sona erdirmesiyle İran’ın milyarlarca doları serbest bırakılmış, böylelikle yeni yatırımların önü açılmış oldu. Amerikan uzay ve havacılık devi Boeing, geçen ay İran devlet havayoluna yüz adet uçak satacağını duyurdu.
Ancak her iki taraftan da yetkililer, son 12 aydır anlaşmanın iptal edilmesi gerektiğine dair görüşleri bile dile getirmeye başladı.
İran Cumhurbaşkanı Hasan Ruhani, dünya güçlerinin sorumluluklarını yerine getirmedikleri takdirde nükleer programı yeniden oluşturacakları uyarısında bulundu. Öte yandan kimi Kongre üyeleri, Amerika’nın İran’dan nükleer malzeme satın almasını yasaklamak istiyor. Bu üyeler ayrıca Başkan Obama’yı müzakereler sırasında çok kısa sürede çok fazla ödün vermekle suçluyor ve İran’ın serbest bırakılan parasını nasıl harcayacağı konusunda kaygılı olduklarını ifade ediyor.
Bu arada İran, mali kuruluşların faaliyetlerini engelleyen yaptırımların kaldırılmasına rağmen yabancı bankaların hala İran’da iş yapma konusunda isteksiz olduğundan şikayetçi.
Nükleer anlaşma, İran’ın santrifüjlerine 10 yıllık, zenginleştirebileceği uranyum miktarınaysa 15 yıllık sınırlama koyarken BM denetçilerinin nükleer tesislere 25 yıl boyunca erişiminin sağlanması şartını da getiriyor.
Amerika ve birçok uzman, anlaşma sayesinde, İran’ın nükleer bomba elde etme süresinin uzatıldığı görüşünde.
Dışişleri Bakanı John Kerry, ”Tüm dünya, bu çok taraflı anlaşmanın Ortadoğu’daki çalkantıları azaltacağı ve güvenliği sağlayacağı için gurur duymalı” şeklinde konuştu.
Başkan Obama, anlaşmanın büyük bir başarı olduğunu dile getirerek İran’ın nükleer silahlara uzanan tüm yollarının kapandığını söyledi. Obama, Ocak ayında yürürlüğe giren anlaşma sayesinde hükümlerini ihlal etmesi durumunda bile İran’ın nükleer silah geliştirmesinin iki ila üç aydan bir yıla kadar engellenmiş olacağını kaydetti.
