Özbekistan Devlet Başkanı İslam Kerimov, ülkenin bağımsızlık günü kutlamalarına felç geçirmesinin ardından kaldırıldığı hastanede olması nedeniyle katılamadı.
Bir spiker Kerimov’un televizyondan mesajını okudu.
Kerimov’a atfedilen metinde, bağımsızlığın verdiği özgürlük ve refahtan sonra halka ülkeyi daha da ileriye götürme yolunda cesur olması çağrısı yapılıyor.
Özbekistan’ın Sovyetler Birliği’nden bağımsızlığını kazandığı 25 yıldan bu yana devlet başkanlığını yapan Kerimov’un hastaneye kaldırılması ülkenin geleceği konusunda kaygılara neden oldu.
Günlerdir kamuoyu önüne çıkmayan Kerimov’un yerine törenlere Başbakan Şevket Mirziyayev katılıyor. Kerimov’un sürekli katıldığı bir konser de iptal edildi. Şevket Mirziyayev’e Kerimov’un yerine geçebilecek muhtemel isim olarak bakılıyor.
Özbek yetkililer, Kerimov’un öldüğü yönündeki iddiaları reddediyor. Kızlarından biri durumunun iyi olduğunu belirtti.
Devlet Başkanı’nın sağlığı bu yılki bağımsızlık törenlerini kötü yönde etkilese de daha önemlisi yerine kimin geçeceğinin bilinmemesi.
Merkezi Bişkek’te olan Uluslararası Kriz Grubu Asya Proje Direktörü Deirde Tynan, “Bu büyük bir sınav ve bir süredir bekleniyordu” diyor. Tynan, “Eğer Özbekistan hata yapar ve geçiş süreci siyasi kaosa dönüşürse şiddet çıkma ihtimali yüksek olur,” diyor ve böyle bir coğrafyada kırılgan bir Asya bölgesinde bunun yayılma riskine de dikkat çekiyor.
Kerimov 1989’dan bu yana Özbekistan’ı demir yumrukla yönetiyor. Yasaları, mahkemeleri, medyayı siyasi muhaliflerini bastırmak ve milyonlarca kişiyi pamuk tarlalarında çalışmaya zorlamakla eleştiriliyor.
2005 yılında güvenlik güçleri Özbekistan’ın doğusunda göstericilere ateş açmış, Özbek yetkililere göre 187, bağımsız gazeteciler ve insan hakları savunucularına göre 1000 civarında kişi yaşamını yitirmişti.
İnsan Hakları İzleme Örgütü, Özbek yönetiminin siyasi suçlamalarla binlerce kişiyi cezaevine koyduğunu, birçoğunun da işkence gördüğünü kaydetti.
Moskova’daki uzmanlar Kerimov’un sert yönetiminin radikal militanları etkisiz kıldığını ve ülkede istikrarı sağladığını söylüyor. Ama uzmanlar Özbekistan’ı Kerimov sonrasında ortaya çıkacak güç boşluğu ve iktidar savaşının bu tür bir tehdidi yeniden ortaya çıkarabileceğini belirtiyor.
Moskova’daki bağımsız savunma uzmanı Alexander Golts’a göre Kerimov yıllarca sadece ülkesini değil, bütün bölgeyi radikal İslam tehdidinden korudu.
Golts, “Doğal olarak bütün otoriter rejimlerde olduğu gibi herşey onun kişiliğinde odaklanıyor” diyor. Umzna, Kerimov’un Özbekistan’da herşeyi kontrol eden güvenlik servisleri kurmayı başardığını belirtti.
Bununla birlikte Golts, “Kerimov’un ölmesi halinde bu birimlerin nasıl davranacağını kestirmenin güç olacağını söylüyor.
Bölgesel uzmanlar Özbekistan’da üst sınıfın Kerimov’un yeri için “kirli bir savaş” istemediğini belirtiyor.
Orta Asya uzmanı Arkady Dubnov, “Bu mücadelenin tarafları, kaosa izin verirlerse ve kontrolü kaybederlerse daha fazlasını kaybedebilirler,” diyor.
Kremlin’in, Kerimov’un yerine kimin geçeceğini yakından takip edeceğini söyleyen Tynan, Kerimov’un Rus diplomatlar arasında sevilmeyen bir isim olduğunu belirtti.
Tynan’a göre Moskova, en azından kamuoyu önünde, daha uyumlu birini istiyor, hatta Özbekistan’ın yeniden Kolektif Anlaşma ve Güvenlik Örgütü’ne (CSTO) ya da Avrasya Ekonomik Birliği’ne (EEU) üye olmaya itiraz etmeyecek birini istiyor.
Bölgesel uzman Dubnov, Moskova’nın Kerimov’un yerine Başbakan Şevket Mirziyayev’i tercih edeceğini söylüyor.
Başbakan, İç Güvenlik Servisi Başkanı eski KGB yetkilisi Rustem Innoyatov tarafından da destekleniyor. Dubnov, Innayatov’un Sovyet döneminden tecrübesiyle Taşkent ve Moskova arasında ortak bir dil bulabileceğini belirtiyor.
Kerimov’un hastaneye kaldırılmasından bu yana Rusya’dan çok az açıklama geldi.
Kremlin sözcüsü Dmitry Peskov Salı günü Kerimov ile ilgili yeni bilgiye sahip olmadığını ve ölümüyle ilgili haberleri teyit edemeyeceğini kaydetti. Rus haber ajansına göre Rus uzmanlar Kerimov’u tedavi ediyor.
Eğer Kerimov ölürse, Özbekistan Senatosu yeni seçimlere kadar geçici olarak 3 ay ülkeyi yönetecek.
