'Türkiye Doğru Yolda İlerliyor, Ama…'

WASHINGTON —  Heritage Vakfı tarafından her yıl yayınlanan Ekonomik Özgürlükler Endeksi’nde Türkiye 64.9 puanla küresel çapta 64. sırada yer aldı. 43 Avrupa ülkesi arasında ise Türkiye’nin yeraldığı basamak 30 oldu. Heritage Vakfı’nın raporunda, geçen yıla göre küresel sıralamada iki basamak yukarı çıkan Türkiye’nin bu ilerleyişi, “istihdam, yatırım alanındaki özgürlükler ve yolsuzlukların azaltılması” ile açıklanırken, bu olumlu unsurların “para politikalarında özgürlük ve kamu harcamalarının yönetimi” gibi konulardan olumsuz etkilendiğine dikkat çekildi.

Raporun yazarlarından Heritage Vakfı araştırmacısı Kim Holmes, Amerika’nın Sesi Türkçe Bölümü’ne verdiği özel demeçte, Türkiye konusunda şunları söyledi: “Türkiye aslında karışık bir tablo ortaya koyuyor. Türkiye’nin bu yıl aldığı not, izlemeye aldığımız zamandan beri en yüksek notu. Bazı alanlarda, özellikle istihdam piyasası ve yatırım alanındaki özgürlüklerde ve hatta yolsuzlukların azaltılmasında ilerleme var. Ama somut açıdan baktığımızda, yani göreceli olarak değerlendirmediğimizde en büyük sorun, mülkiyet hakları ve yolsuzluklar. Dünya ortalamasının üzerinde olmasına rağmen Türkiye’nin en düşük not aldığı iki konu bunlar. Çünkü hala devlet işlerinde, günlük yaşamda yolsuzluklar, yakınlara iltimas geçip kayırmalar çok yaygın. Hükümet önlemler aldıysa da ilerleme sınırlı kaldı.”

Holmes, “yargının da bağımsız gibi görünmesine rağmen hükümetin atama ve terfilerle savcı ve yargıçlar üzerinde nüfuz kurduğunu da görüyoruz” dedi.

Heritage Vakfı uzmanı Kim Holmes, Türkiye’nin en yüksek puanı ise yatırım, ticaret ve mali özgürlükler alanlarında aldığının altını çizdi.



Kim Holmes, son yolsuzluk skandalının bu raporu etkilemediğini, çünkü bu yılki rapor için Türkiye’ye ilişkin verilerin sadece Haziran ayının sonuna kadar alındığını da söyledi. Uzman, endekste siyasi özgürlüklere değil, ekonomik özgürlükler konusuna odaklanıldığını, bu yüzden de siyasi skandalların raporun hazırlanmasında temel belirleyici olmadığını kaydetti.

Heritage Vakfı uzmanı, hazırlanan endeksin yatırımcıların bir ülkeye yapacakları yatırım kararlarında etkili olduğunun altını çizdi, hatta bu endekse dayalı bir yabancı yatırım fonu oluşturulduğuna da dikkati çekti.

Holmes, “Bu endekse göre Türkiye yatırım yapılacak ülkeler arasında mı” sorusuna şu yanıtı verdi: “Türkiye kesinlikle doğru yönde ilerliyor. Elbette burada sadece ekonomi belirleyici değil, örneğin geniş çaplı gösteriler olmuşsa, ekonomi iyi işliyor olsa bile, bu siyasi istikrarsızlık riski olarak değerlendirilebilir, ayrıca bazı ekonomik politikalar da yatırımcıları ürkütebilir.”

170’i aşkın ülkenin değerlendirildiği raporda, ilk sırayı Hong Kong, ikinci sırayı Singapur alırken, Amerika da ilk kez en özgür 10 ülke arasından koparak, 12. sıraya indi. Endeks, son yedi yıldır Amerika’nın bu konuda gerilediğine işaret ediyordu. Bu yılki rapor küresel anlamda ekonomik özgürlüklerin genişlediğine de işaret ediyor.

Raporun yazarlarından Heritage Vakfı kıdemli uzmanlarından Kim Holmes, Amerika’nın Sesi Türkçe Bölümü’nün yaptığı özel söyleşide endeksin, devletlerin serbest piyasa ortamına ne kadar müdahale ettiğini, ne kadar etkilemeye çalıştığını veya da ne kadar kontrol altında tuttuğunu belirlediğini söyledi. Raporda, piyasası düzenleyen yasalar, vergiler, kamu harcamaları ve bankacılık sektöründeki özgürlükler dahil olmak üzere 10 ana başlık değerlendiriliyor.

20 yıldır hazırlanan Ekonomik Özgürlükler Endeksi’nde, Türkiye bugüne kadar toplam altı puanlık bir ilerleme sağladı. Ancak Türkiye, konut hakları özgürlüğü ve finansal özgürlükler konusundaki gerilemeler nedeniyle daha yüksek bir basamağa ulaşamadı.

Raporda, “Türkiye son iki yılda peşpeşe en yüksek ekonomik özgürlük puanını topladı” denildi ve hukukun üstünlüğü ilkesiyle yasal çerçeveyi daha da güçlendirecek geniş çaplı kurumsal reformların Türkiye’nin serbest piyasaya dayalı bir piyasaya geçiş sürecini güçlendireceği görüşü savunuldu.

Türkiye’ye ilişkin bölümde ana başlıklar şöyle değerlendirildi:

Hukukun Üstünlüğü: Türkiye hala devlet kurumlarında ve günlük hayatta yolsuzluklarla aile, akraba ve yakınlara iltimas geçilmesi olgularıyla karşı karşıya. Hükümet yolsuzluğa karşı önlemler aldı, ancak hala ilerleme sağlanamadı. Yargı bağımsız gibi görünse de uygulamada, hükümet, atama, terfi ve fonlama yoluyla hala yargıçlar üzerinde nüfuza sahip.

Devletin Büyüklüğü: En yüksek bireysel vergi oranı %35, kurumlar vergisi ise %20. Ayrıca KDV ve çevre vergisi de var. Vergi gelirleri toplam ekonominin dörtte biri. Hükümet harcamaları ise GSYİH’nin %35’i, kamu borçları %36’sı düzeyinde. Seçimler yaklaşırken artan harcamalar yüzünden bütçe hedefleri tehlikede.

Yasama Etkinliği: Genelde yasal çerçevede önemli reformlar yapıldı, ancak reformların hızı diğer gelişmekte olan ülkelere göre önemli ölçüde yavaşladı. İlerlemelere rağmen, bazı katı uygulamalar nedeniyle istihdam piyasası dinamik değil. Kayıt dışı ekonomi de hala varlığını sürdürüyor. Parasal istikrar ise hala zayıf. Geçmişte hükümet, elektrik ve yakıttaki sübvansiyonları kaldırdı ama sağlık alanındaki kamu harcamaları yükseldi.

Serbest Piyasa: Ortalama gümrük tarifeleri %2,7 düzeyinde. Tarımsal ürünler de gümrük duvarları daha da yüksek. Yerli ve yabancı yatırımcılar kanunlar önünde eşit, ancak bazı sektörlerde yatırım şartları kısıtlı. Finans sistemi değişim sürecinden geçmeye devam ediyor. Bankalar hala göreceli olarak istikrarlı ama sektördeki özelleştirmenin hızı az.