Amerika Anayasası Başkan’a federal suçlamalar ya da mahkumiyetlerle ilgili geniş kapsamlı bir af çıkarma hakkı sunuyor ancak bu hak Başkan’ın kendisine de af çıkarmasına izin verir mi? Bunun cevabını bilen kimse yok.
Başkanın af çıkarma yetkisi, Donald Trump ve avukatlarının bu konudaki Başkan’ın yetkisini araştırmaya başladıkları haberleri çıktıktan sonra sıkça sorgulanmaya başlandı ve elbette buna, “Başkan kendisi hakkında da af çıkarabilir mi?” sorusu da dahil.
Haberlerde, Beyaz Saray’daki bu tartışmanın özel yetkili savcı Robert Mueller’ın yürüttüğü soruşturmanın önünü kesmek için yapıldığı söyleniyor. Mueller, 2016 Başkanlık seçimlerine müdahale etmekle suçlanan Rusya ile Başkan Donald Trump’ın kampanyasında görevli kişiler arasında gizli bir anlaşma ya da bağlantı olup olmadığını araştırıyor.
Af çok büyük güç
Anayasa’nın afla ilgili maddesi kısaca şöyle diyor: “Başkan, azil harici durumlarda, Amerika’ya karşı işlenen suçları kaldırma ve affetme hakkına sahiptir.”
Bu ifade Başkan’ın son derece geniş bir af yetkisi olduğu anlamına geliyor. Başkan bir federal bir suçla karşı karşıya ya da bu suçtan hüküm giymiş bir kişi için tam olarak cezanın kaldırılması, azaltılması ya da affedilmesi kararını verebilir. Bu yetki yalnızca başkanın azledilmesi durumunda geçerli olmaz.
Bu madde açık bir biçimde Başkan kendisine de af çıkarabilir mi, bunu söylemiyor. Bugüne kadar kendisi için af çıkarmayı deneyen Başkan olmadı, bu konu hiç bir zaman bir davaya konu olmadığı için muadil bir karar da yok.
Michigan Eyalet Üniversitesi hukuk profesörü Brian Kalt “Sanırım bu konuda söylenebilecek en iyi şey, hayır kendisine af çıkaramaz olacaktır” diyor ve ekliyor “Eğer biri size, ‘hayır, kesinlikle çıkarabilir’ ya da ‘çıkaramaz’ diyorsa, bilmeden konuşuyordur çünkü bu konuda bir mahkeme karar verinceye kadar neyin doğru olduğunu bilemeyiz.”
Elinde anayasa kitapçığı olan bir Kongre üyesi
Anasayal sınırlamalar?
Başkan’ın kendisini affetme yetkisine sahip olmadığını savunanlar, böyle davranan bir başkanın Amerikan Anayasası’nın “Kimse kendisi hakkında hüküm veremez” ilkesini açıkça ihlal edeceği uyarısında bulunuyor. Bunu savunanlara göre, eğer bir başkan kendisini affederse bu noktada ‘kendisini tüm yasaların üstünde görüyor’ anlamına geliyor.
Buna karşılık ‘Başkan kendisi hakkında af çıkarabilir’ diyenlerin dayandığı nokta aslında Anayasa’nın açık olarak bunu yapamaz dememiş olması. Bu tezi savunanlar, 7. Temyiz Mahkemesi Yargıcı Richard Posner’in 1999 yılında eski Başkan Bill Clinton’ın azil sürecinde yaptığı bir açıklamayı temel alıyorlar.
O açıklamada yargıç Posner, “Genel olarak, anayasal dilin geniş kapsamlı oluşundan dolayı, başkanın kendisini affedebileceği çıkarımı yapıldı. Şimdiye kadar bu çıkarım tartışmalı olsa da, Anayasa Mahkemesi’nin, af maddesini kendi kendini affetmeye bir istisna oluşturduğu şeklinde yorumlaması beklenemez.
Daha önce asla denenmedi
Trump kendisi hakkında af çıkarmayı düşünen ilk Amerika Başkanı olmayacak.
1970’lerde Watergate skandalı sonrasında Başkan Richard Nixon’un avukatları da Başkan’ın kendisi için af çıkarmasının yasal olacağı tartışmasını yapmışlardı. Buna rağmen Adalet Bakanlığı Hukuk Danışmanlığı, Başkan’ın bunu yapamayacağı bir pozisyon aldı.
Nixon sonunda kendisini affetmekten vazgeçti. Ama sonuçta, istifa ettikten sonra Nixon’ın koltuğuna oturan Gerald Ford, Nixon’ı görevdeyken işlediği, işlemiş olabileceği ya da içerisinde yer aldığı tüm suçlar dolayısıyla affetti.
Eski Başkan Bill Clinton’ın da Monica Lewinsky davası sırasında danışmanları tarafından kendisi ile ilgili af çıkarması konusunda uyarıldığı haberlere yansımıştı ama o bu o bunu yapmamayı tercih etti.
Kötü örnek?
Bazılarına göre Başkan’ın kendisini affetmesi, kötü bir örnek olacak ve Başkanlık ofisini dokunulmaz bir hale getirecek.
Kalt’a göre Trump kendisi için af çıkarsa bile bunun siyasi ve hukuki olarak yine de zarar verecek sonuçları olacak.
Kalt, “Birincisi af çıkarsa bile yine de azledilebilir. İkinci olarak da eğer af kararını yargıyı engellemek için kullandığı ortaya çıkarsa, yine hakkında dava açılabilir” diyor.
American Üniversitesi profesörlerinden ve aynı zamanda başkanların af çıkarma yetkisi ile ilgili bir kitap yazmış olan Jeffrey Crouch da Başkan’ın kendisini affetmesinin son derece riskli olacağını söylüyor.
Crouch “Anayasa Mahkemesi’nin eski kararlarından birinde affı kabul etmenin aynı zamanda suçu da kabul etmek anlamına geldiği ifade ediliyor. Eğer Başkan kendisi hakkında bir af çıkarırsa, bu kendisi ile ilgili azledilmesinin de yolunu açabilir” diyor.