Savaşlar ve değişen jeopolitik dengeler dünyada silah satışını yükseltti. Avrupa'nın silah ithalatı neredeyse iki katına çıktı, ABD ve Fransa'nın ihracatı önemli ölçüde arttı, Türkiye en çok silah ihraç eden ülkeler sıralamasında 11’inci sıraya yükseldi. Batı ambargosu altındaki Rusya'nın ihracatı ise keskin bir düşüş gördü. Rusya, en çok silah satan ülkeler listesinde ABD’nin hemen arkasındaki yerini Fransa’ya bıraktı.
Stockholm Uluslararası Barış Araştırma Enstitüsü (SIPRI) uluslararası silah transferlerine ilişkin yeni veriler içeren raporunu yayınladı. Son beş yıldaki silah transferi hareketini, bir önceki beş yıllık dönemle karşılaştıran SIPRI raporuna göre, Avrupalı devletler 2014-18 ile 2019-23 arasında silah ithalatını yüzde 94 artışla neredeyse ikiye katladı.
Fransa ABD'nin ardından en fazla silah satışı yapan ülke
Ayrıca, 2019-23'te en büyük 10 silah ithalatçısından dokuzunun bulunduğu Asya, Okyanusya ve Ortadoğu'ya çok daha büyük miktarlarda silah akışı gerçekleşti. Ancak Afrika ve Güney Amerika’daki talep düşüşü nedeniyle küresel silah ticaretinin hacmi yüzde 3,3 oranında gerileme kaydetti.
En büyük silah ihracatçısı ülkeler ABD, Fransa ve Rusya’nın ardından İtalya, Güney Kore, Çin, Almanya, İngiltere, İspanya ve İsrail listede ilk 10’da yer aldı. İsrail’in hemen ardından Türkiye 11’inci sıraya yerleşti.
ABD, Fransa ve Rusya'nın ilk 3’e yerleştiği silah ihracatçıları listesine bakıldığında, iki ülke, İtalya (yüzde 86) ve Güney Kore (yüzde 12) satışlarını artırdı. İlk 10’da yer alan beş ülkenin ise satışları düştü: Çin’in satışları yüzde 5,3, Almanya satışları yüzde 14, İngiltere’nin yüzde 14, İspanya’nın yüzde 3,3 ve İsrail’in yüzde 25 azaldı.
Buna göre, küresel silah satış pazarında ABD yüzde 42, Fransa yüzde 10,5, Rusya yüzde 10,5, Çin yüzde 5,8, Almanya yüzde 5,6 pay aldı.
Türkiye’nin yükselişi
SIPRI’nin raporunda yer alan verilere göre, Türkiye, silah satışını yüzde 100’ü aşan oranla artırarak dünyanın en büyük 11’inci silah ihracatçısı konumuna geldi. Türkiye, en fazla silahı yüzde 15 ile Birleşik Arap Emirlikleri’ne (BAE), yüzde 13 ile Katar’a ve yüzde 11 ile Pakistan’a sattı. BAE, Bahreyn ve Bangladeş’in en çok silah satın aldığı ikinci ülke Türkiye oldu.
Türkiye'nin silah ihracat pazarındaki payı 1,6 oldu.
Ukrayna’ya savaşın başında sağladığı Bayraktar TB2 İnsansız Hava Aracı (İHA) ile silah sanayisinin dikkatini çeken Türkiye, Sahraaltı Afrikası’ndaki devletlere de yüzde 6,3 ile en çok silah tedarik eden dördüncü ülke oldu. Nijerya’ya satılan savaş helikopteri, eğitim uçağı ve insansız hava aracı (İHA) teslimatları Türkiye’yi sıralamada yükselten satışlar olarak gösterildi.
Silah ithalatı sıralamasında ise, Türkiye dünyanın en büyük 17’nci silah alıcısı olarak yer aldı. Türkiye’nin silah ithalatı yüzde 29 oranında düşerken, Ankara en çok İspanya, İtalya ve Rusya’dan alım yaptı.
Ülkelerin silah satışındaki payları
İhracatı yüzde 17 artan ABD’nin küresel payı yüzde 42
ABD'nin silah ihracatı 2014-18 ile 2019-23 arasında yüzde 17 arttı ve küresel silah ihracatındaki payı yüzde 34'ten yüzde 42'ye çıktı. ABD, 2019-23'te 107 devlete, daha önceki herhangi bir beş yıllık dönemde olduğundan ve diğer tüm silah ihracatçılarından çok daha fazla miktarda silah teslim etti.
ABD ve Batı Avrupa devletlerinin toplam silah ihracatı, 2014-18'deki yüzde 62'ye kıyasla, 2019-23'te tüm ihracatın yüzde 72'sini oluşturdu. SIPRI Silah Transferi Programı Direktörü Mathew George, “ABD, dış politikasının önemli bir yönü olan silah tedarikçisi olarak küresel rolünü artırdı ve geçmişte olduğundan daha fazla ülkeye silah ihraç etti” dedi.
Fransa’nın silah ihracatında yüzde 47 rekor artış
Fransa'nın silah ihracatı ikinci beş yıllık dönemde yüzde 47 arttı ve ilk kez Rusya'nın hemen önünde ikinci en büyük silah ihracatçısı oldu. Fransa'nın en büyük müşterileri toplam yüzde 42 pay ile Asya ve Okyanusya'daki devletler ve yüzde 34 ileOrtadoğu ülkeleri.
Fransa'nın silah ihracatının en büyük alıcısı neredeyse yüzde 30'luk payla çok sayıda Rafale savaş uçağı alan Hindistan. İhracat rakamlarındaki artışın büyük ölçüde nedeni Hindistan, Katar ve Mısır'a teslim edilen ve Dassault Havacılık tarafından üretilen Rafale savaş uçağı.
SIPRI araştırmacısı Katarina Djokic, “Fransa, silah endüstrisini ihracat yoluyla artırmak için güçlü küresel talep fırsatını kullanıyor. Fransa, savaş uçaklarını Avrupa dışına satma konusunda özellikle başarılı oldu” sözleriyle bu yükselişi açıklıyor.
Rusya’nın ihracatı yüzde 53 düştü
Ukrayna ile savaşan Rusya'nın silah ihracatı ikinci beş yıllık dönemde yüzde 53 düştü. Rusya, 2019'da 31 ülkeye silah ihraç ederken, 2023'te yalnızca 12 ülkeye silah satabildi. Asya ve Okyanusya'daki ülkeler 2019–23’te Rusya'nın toplam silah ihracatının yüzde 68'ini aldı. Bu alımların yüzde 34’ünü Hindistan, yüzde 21'ini de Çin yaptı.
Ukrayna, Avrupa satışlarını yükseltti
Avrupa devletlerinin silah ithalatı 2019-23'te, 2014-18'e göre yüzde 94 daha yüksek oldu. Ukrayna, Şubat 2022'den itibaren en az 30 devletin Ukrayna'ya askeri yardım olarak büyük oranda silah sağlamasının ardından, 2019-23'te Avrupa'nın en büyük ve dünyanın dördüncü büyük silah ithalatçısı haline geldi.
Avrupa devletlerinin silah ithalatının yüzde 55'i 2019-23'te ABD tarafından sağlandı. Bu oran 2014-18'de yüzde 35'ti.
SIPRI Silah Transfer Programı Kıdemli Araştırmacısı Pieter Wezeman, “Yaklaşık 800 savaş uçağı ve savaş helikopteri de dahil olmak üzere çok sayıda yüksek değerli silah siparişi verildiğinde, Avrupa'nın silah ithalatı muhtemelen yüksek seviyede kalacak. Son iki yılda, Rusya'nın Ukrayna'ya karşı füze kampanyasının da etkisiyle Avrupa'da hava savunma sistemlerine yönelik talebin çok daha arttığını gördük” dedi.
Hindistan dünyanın en büyük silah ithalatçısı
Hindistan dünyanın en büyük silah ithalatçısı
SIPRI verilerine göre Hindistan dünyanın en büyük silah ithalatçısı. 2019-23 döneminde büyük silah transferlerinin yaklaşık yüzde 37'si Asya ve Okyanusya'daki devletlere gitti. Bu oran tüm bölgeler arasında en büyük pay, ancak 2014-18'deki yüzde 41'e göre hafif bir düşüş yaşandı.
ABD, 25 yıl aradan sonra ilk kez Asya ve Okyanusya'nın en büyük silah tedarikçisi oldu. ABD, bölgedeki devletlerin silah ithalatının yüzde 34'ünü sağlarken, yüzde 19’unu Rusya, yüzde 13'ünü de Çin tedarik etti.
Bölgede silah ithalatını artıran diğer ülke de Pakistan. Pakistan yüzde 43 artışla, 2019-23'te beşinci en büyük silah ithalatçısı oldu. Pakistan’ın silah ithalatının yüzde 82'sini sağlayan ana tedarikçi ise Çin.
Çin'in Doğu Asya'daki iki komşusu Japonya'nın silah ithalatı yüzde 155, Güney Kore'nin ise yüzde 6,5 oranında arttı. Çin'in kendi silah ithalatı, büyük ölçüde Rusya'dan ithal edilen silahların yerel olarak üretilen sistemlerle değiştirilmesinin bir sonucu olarak yüzde 44 oranında azaldı.
Ortadoğu’da ve Körfez’de ABD ve Avrupa hakimiyeti
SIPRI’nın raporuna göre Ortadoğu, başta ABD ve Avrupa’dan olmak üzere yüksek miktarda silah ithal ediyor. 2019-23'te uluslararası silah transferlerinin yüzde 30'u Ortadoğu'ya gitti. Suudi Arabistan, Katar ve Mısır en çok ithalat yapan 10 ülke arasında yer aldı.
Suudi Arabistan, 2019-23'te dünyanın en büyük ikinci silah ithalatçısı oldu ve bu dönemde küresel silah ithalatının yüzde 8,4'ünü aldı. Bu dönemde ülkenin silah ithalatı yüzde 28 düşse de 2014-18'deki rekor alıştan sonra bu düşüş normale dönüş olarak değerlendiriliyor.
Katar, ikinci beş yıllık dönemde ithalatını yüzde 396 artırarak, neredeyse dört katına çıkardı. Katar böylece, 2019-23'te dünyanın en büyük üçüncü silah ithalatçısı haline geldi.
Ortadoğu ülkelerinin silah talebinin çoğu ABD (yüzde 52), ardından Fransa (yüzde 12), İtalya (yüzde 10) ve Almanya (yüzde 7,1) tarafından sağlandı. SIPRI araştırmacısı Zain Hussain, “Ortadoğu'ya silah ithalatında genel bir düşüş olmasına rağmen, bazı bölgelerde bu talep büyük ölçüde bölgesel çatışma ve gerilimlerden dolayı yüksek kalıyor” dedi.
Son 10 yılda ithal edilen başlıca silahlar, Gazze, Lübnan ve Yemen de dahil olmak üzere bölgedeki çatışmalarda yaygın olarak kullanıldı. Körfez bölgesindeki bazı ülkeler, Yemen'deki Husiler’e karşı ve İran etkisine karşı kullanmak üzere büyük miktarlarda silah ithal etti.
Afrika ve diğer ülkeler
Afrika'daki devletlerin büyük silah ithalatı ikinci beş yıllık dönemde yüzde 52 düştü. Bunun temel nedeni iki Kuzey Afrikalı, Cezayir ve Fas’ın talebinin sırasıyla yüzde 77 ve yüzde 46 azalması.
Sahraaltı Afrikası'ndaki devletlerin silah ithalatı da yüzde 9 azaldı. Bölgeye teslimatın yüzde 19'unu gerçekleştiren Çin, eski ana tedarikçi Rusya'yı geride bıraktı.
Mısır, 2019-23'te dünyanın en büyük yedinci silah ithalatçısıydı. 20'den fazla savaş uçağı ve 10 büyük savaş gemisi satın aldı.
Kendi ithalatı yüzde 21 azalan Avustralya dünyanın en büyük sekizinci silah ithalatçısı oldu. Ancak 2023 yılında, Fransa ile anlaşmasını bozarak, İngiltere ve ABD ile en az altı nükleer denizaltının ithalatı konusunda anlaşmaya vardı.
İsrail'in silah ithalatının yüzde 69'unu ABD, yüzde 30'unu ise Almanya gerçekleştirdi.
Amerika kıtasındaki devletlerin silah ithalatı yüzde 7,2 azaldı. Bölgedeki en büyük ithalatçı ABD olurken, onu Brezilya ve Kanada takip etti.
SIPRI Silah Transferleri Veri Tabanı, 1950'den bu yana devletler, uluslararası kuruluşlar ve devlet dışı gruplar arasında büyük silahların (satışlar, hediyeler ve lisanslı üretim dahil) tüm uluslararası transferleri hakkında tutarlı bilgi sağlayan tek kamu kaynağı.