İran’da dört adaylı ilk seçimde tek ılımlı aday olan Mesud Pezeşkiyan, eski nükleer müzakereci Said Celili'ye karşı Cuma günü yapılan ikinci tur cumhurbaşkanlığı oylamasında galip geldi. Pezeşkiyan, Mayıs ayında bir helikopter kazasında hayatını kaybeden muhafazakar Cumhurbaşkanı İbrahim Reisi'nin yerine geçecek.
Muhafazakar rakibi Celili’yi yenerek seçimi kazanan reformist aday Pezeşkiyan Cumartesi günü İranlılar’a seslenerek, “önlerindeki zorlu yolda” kendisiyle birlikte olmaları çağrısı yaptı.
69 yaşında bir kalp cerrahı olan Pezeşkiyan, pragmatik bir dış politikayı teşvik etme, 2015'te imzalanan uluslararası nükleer anlaşmayı canlandırmak için büyük güçlerle şu anda durmuş olan müzakereler üzerindeki gerilimi azaltma ve sosyal liberalleşme ve siyasi çoğulculuk beklentilerini iyileştirme sözü verdi.
Ancak İran İslam Cumhuriyeti'nde nihai otorite cumhurbaşkanı yerine Dini Lider Ayetullah Ali Hamaney olduğu için pek çok İranlı Pezeşkiyan’ın kampanya vaatlerini yerine getirebileceğine şüpheyle yaklaşıyor.
İran dini lideri Ayetullah Ali Hamaney
Pezeşkiyan, sosyal medya platformu X üzerinden yaptığı paylaşımda, "Sevgili İran halkı, seçim sona erdi ve bu birlikte çalışmamızın sadece başlangıcı. Önümüzde zorlu bir yol var. Bu yol ancak sizlerin işbirliği, empati ve güveniyle pürüzsüz hale gelebilir" ifadelerini kullandı ve "Size elimi uzatıyorum ve bu yolda sizi terk etmeyeceğime dair şerefim üzerine yemin ediyorum. Siz de beni terk etmeyin" dedi.
Seçim sonuçlarının resmiyet kazanması ve Hamaney’in de onayının ardından Pezeşkiyan önümüzdeki günlerde Tahran'da parlamento önünde yemin ederek göreve başlayacak.
Cuma günkü seçime katılım oranı, 28 Haziran'da yapılan ilk tur oylamadaki tarihi düşük katılımın ardından neredeyse yüzde 50 olarak kaydedildi.
Pezeşkiyan, islamcı baskıcı siyasetçilere karşı, her türlü kamusal muhalefeti bastıran, yıllarca süren güvenlik baskıları nedeniyle büyük ölçüde hayal kırıklığına uğramış olan bir seçmen kitlesinin desteğiyle seçimi kazandı. Pezeşkiyana oy verenlerin çoğunlukla kentli orta sınıf ve genç seçmen olduğu tahmin ediliyor.
Ülkede hali hazırda bir statüye ve Hamaney ile yakın bir ilişkiye sahip olan Pezeşkiyan'ın, ılımlılık sağlamak için gruplar arasında köprüler kurabileceğine inanılsa da birçok İranlı’nın özlemini duyduğu köklü değişiklikleri getiremeyeceği yorumları yapılıyor.
İran İslam Cumhuriyeti reform açısından iki farklı dönem deneyimledi. Bunlardan ilki 1997-2005 yılları arasında Cumhurbaşkanı Muhammed Hatemi'nin siyasi reformlar, daha güçlü bir sivil toplum ve daha fazla basın özgürlüğü istediği ancak Hamaney ve güçlü Devrim Muhafızları'nın buna karşı çıktığı dönemdi.
İkincisi ise 2013-2021 yılları arasında pragmatist Hasan Ruhani tarafından yönetildi. Ruhani, siyasi sermayesini Hamaney'in 2015 nükleer anlaşmasına onay vermesini sağlamak için kullandı ve iç reformlar için pek birşey yapmadı.
Hamaney’den Pezeşkiyan’a Reisi’nin izinden gitme tavsiyesi
Pezeşkiyan’ın zaferi, İran’ın Batı’yla ilişkilerinde iyileşme ve nükleer programıyla ilgili olarak dünya güçleriyle yaşadığı uzlaşmazlığın çözümü için bir kapı açma umudu da veriyor.
Seçime “yüksek katılım” olduğunu söyleyen Hamaney, ülkenin yeni seçilmiş Cumhurbaşkanı Pezaşkiyan’ı kutlayarak helikopter kazasında hayatını kaybeden eski Cumhurbaşkanı Reisi’nin politikalarını izlemesi önerisinde bulundu.
İran’ın, Gazze’de süren savaş nedeniyle İsrail ile yaşadığı uzlaşmaslıkların devam ettiği ve Batılı güçlerin İran’ın nükleer programıyla ilgili baskılarını yeniden arttırdığı bir dönemde yapılan seçimlerin ardından Pezeşkiyan’ın destekçileri seçim zaferini kutlamak için sokaklara döküldü.
İran’ın mevcut siyasi yapısında Cumhurbaşkanı, ülkenin nükleer programı ya da Ortadoğu’daki milis gruplarla olan bağlar gibi geniş kapsamlı dış politika konularında büyük bir yaptırım gücüne sahip değil. Dışilişkiler dahil birçok hususta nihai karar yetkisi dini lider Hamaney’de. Ancak, 85 yaşındaki Hamaney’in halefinin seçilmesinde de önemli rol oynayacak olan Cumhurbaşkanı Pezeşkiyan’ın, İran’ın politikalarındaki tonu üzerinde etkisi olması bekleniyor.
Suudi Arabistan'dan sıcak mesaj
Suudi Arabistan devlet haber ajansı SPA'nın Cumartesi günü duyurduğu haberine göre, Suudi Arabistan Kralı ve Veliaht Prensi, Mesud Pezeşkiyan'ı İran Cumhurbaşkanı seçilmesi dolayısıyla kutladı.
SPA'nın aktardığına göre Suudi Veliaht Prens Muhammed bin Selman, "Ülkelerimiz ve halklarımız arasındaki ilişkileri geliştirme, derinleştirme ve karşılıklı çıkarlarımıza hizmet etme konusundaki istekliliğimi teyit ediyorum" dedi.
Mart 2023'te İran ve Suudi Arabistan, yıllarca süren bölgesel rekabetin ardından ilişkileri yeniden tesis etmek üzere Çin'in arabuluculuğunda önemli bir anlaşma imzalamışlardı.