Binlerce yıllık antik kalıntıların olduğu ve Dünya Mirası Listesi’nde yer alan antik Palmira kenti bir kez daha IŞİD’den kurtarıldı. Palmira, Suriye’nin Humus kentine bağlı Tedmür ilçesi içinde bulunuyor. IŞİD, Tedmür’ü ilk ele geçirdiğinde antik Palmira’daki kalıntıların bir kısmını patlayıcılarla havaya uçurmuştu.
Örgüt, Tedmür’ü ikinci kez ele geçirdiğinde antik Palmira kentinin ve Suriye’nin simgelerinden biri olan 4 kolonlu yapı olarak bilinen Tetrapylon’u parçaladı. IŞİD’in zarar verdiği yerler arasında Roma döneminden kalma antik tiyatro da var.
İki esaret iki özgürlük
Antik Palmira kentinin de olduğu Tedmür ilçesi ilk kez 2015 yılının Mayıs ayında IŞİD tarafından ele geçirildi. Binlerce yıllık farklı medeniyetlerden kalıntıların olduğu antik Palmira kenti en ağır hasarı da bu dönemde aldı.
IŞİD, antik kentte bulunan kule şeklindeki anıt mezarları ile Pagan inançları döneminden kalma Bel ve Baalshamin tapınaklarını patlayıcılarla havaya uçurdu. İlçedeki müzenin önünde duran Lat Aslanı heykeli ise örgüt tarafından parçalandı. Yine ilçedeki müzede yer alan eserlerin büyük kısmı örgütün kasabaya saldırıları sırasında tahliye edilse de taşınması zor olan lahitler örgüt tarafından tahrip edildi. Tarihi eserlerin bir kısmı da ülke dışına kaçırılarak satıldı.
Yine antik kentin yanı sıra Suriye’nin de sembollerinden biri olan antik kemer de tamamen yok olan kalıntılar arasında…
Antik kent ile özdeşleşmiş olan ve dünyaca tanınan arkeolog Halid Esat da IŞİD tarafından katledildi.
2016 yılının Mart ayında IŞİD’den kurtarılan Tedmür ve antik Palmira kenti büyük zarar görmüş olsa da antik tiyatro ve birkaç kilometreye yayılmış olan antik kalıntıların önemli bir kısmı hala ayaktaydı.
Rus senfoni orkestrası, Suriye ordusunun Hizbullah ve Rusya desteğiyle ele geçirmesinin ardından antik kentteki antik tiyatroda bir konser verdi.
IŞİD’in çocukları infazcı olarak kullandığı toplu infazla hafızalara yer eden antik tiyatro, IŞİD’den kurtarıldıktan kısa süre sonra bir konserin sahnesi oldu.
UNESCO ve yerel kuruluşların işbirliğinde restorasyon çalışmaları için girişimlerin başladığı bir dönemde, 2016 yılının Aralık ayında IŞİD bir kez daha bölgeyi ele geçirdi.
Yüzlerce yıl tarihi baharat yolunun duraklarından biri olan, Pagan inanışlarından tek tanrılı dinlere kadar her inancın iz bıraktığı, binlerce yıllık tarihinde yüzlerce savaşa sahne olmuş antik kent, bir kez daha tamamen yok olma tehlikesiyle karşı karşıya kaldı.
IŞİD, Tedmür’ü ele geçirdikten hemen sonra örgüte yakın sosyal medya hesapları antik tiyatroda verilen konserin intikamının alınacağını ve tiyatronun tamamen yok edileceğini yazdı. Şam’daki kaynakların da bu dönemde, antik Palmira’ya dair oldukça ümitsiz oldukları söylenebilir.
Nitekim örgüt, antik kenti ele geçirdikten kısa süre sonra 4 kolon veya Tetrapylon olan bilinen ve 4 kolon üzerinde yükselen yapıları patlayıcılarla havaya uçurdu. Yine antik tiyatronun sahne kısmı da ağır hasar gördü.
Suriye’de bir ilk
8 Aralık 2016’da IŞİD’in eline geçen Tedmür, Rusya’nın hava desteği ile Mart ayının ilk günlerinde Suriye ordusunun kontrolüne geçmeye başladı.
Tedmür'ü IŞİD'den geri almak amacıyla başlatılan operasyonda Suriye'deki savaş süresince bir ilkin de gerçekleştiği belirtiliyor. Amerikan uçakları, IŞİD'in Tedmür kırsalından lojistik sağlamasını engelleyecek şekilde bazı noktalara hava saldırısı yaparak Suriye ordusuna ilk kez dolaylı da olsa destek sağlamış oldu. Bu hava saldırılarının ABD ve Rusya arasndaki koordinasyon sağlanarak gerçekleştirildiği belirtiliyor.
Ancak örgütün, tutunduğu son noktalardan biri olan Tedmür Kalesi’nden çekilmeden önce patlayıcılarla kalenin bir kısmını havaya uçurduğu belirtiliyor.
13.yüzyılda inşa edilen kale Tedmür’e hakim bir noktada bulunduğu için askeri açıdan da oldukça önemli.
Suriye Tarihi Eserler ve Antikalar Müdürlüğü yetkilileri, Palmira’daki antik tiyatroda hasar olduğunu ancak hasarın yoğunlaştığı sahne kısmının daha önce restore edilmiş olduğunu söylüyor. Bu kısmın büyük ölçüde orijinal olmadığını belirten yetkililere göre, 4 kolonlu yapıların da bazı kolonları hala sağlam ve restorasyon ihtimali var.
Hala risk var
Tedmür çevresindeki kırsal arazide çatışmalar hala devam etse de antik kentin de olduğu Tedmür ilçesi bir kez daha özgürlüğüne kavuştu.
Tedmür’de yeni şehir olarak bilinen yerleşim birimlerinin olduğu merkez, antik kalıntıların olduğu Palmira, Tedmür Kalesi ve ilçe yakınlarındaki askeri havaalanı IŞİD’den tamamen temizlendi.
Ancak hem antik kentin hem de ilçenin hala saldırı riski altına olduğu belirtiliyor. IŞİD’in çekilmeden önce birçok yeri mayınladığı ve tuzakladığı belirtiliyor. Mayın ve patlayıcıların temizlenmesi için çalışmaların bir süre daha devam edebileceği ancak bu durumun antik kent ve Tedmür için risk oluşturduğu kaydediliyor.
Diğer taraftan ilçe kırsalında bulunan petrol bölgelerinin bir kısmında hala çatışmalar sürüyor.
Tedmür, sınırları içindeki antik Palmira kenti ile tanınıyor olsa da Suriye içinde devam eden savaşta stratejik bölgelerden biri.
İlçenin etrafındaki petrol kuyuları buraları ele geçiren IŞİD gibi örgütlere büyük meblağlarda kazanç sağlayabiliyor. Aynı zamanda ısınmadan fırınlara kadar birçok alanda mazot kullanılan Suriye’de yönetimin ve Suriye ordusunun en önemli ihtiyaçlarından birini teminine darbe vurabiliyor.
Diğer taraftan Humus, Halep, Rakka ve Deir Ez Zor kentlerine açılması gibi faktörlerin de etkisiyle Tedmür’ü ve kırsalını ele geçiren büyük bir bölgeye baskı yapabilecek avantajlar kazanmış oluyor.
Tedmür, IŞİD’in Rakka’ya açılması ve Irak üzerinden lojistiğini sağladığı hat üzerinde bulunan Deir Ez Zor’u uzun süre kuşatma altında tutabilecek avantajlar sağlaması açısından da önemli.
Suriye içinde ele geçirdiği bölgelerin önemli bir kısmını kaybeden IŞİD’e karşı Irak’ta da Musul merkezli olmak üzere büyük çaplı askeri operasyonlar yürütülüyor. Bu nedenle, kendisine alan açmak isteyen örgütün Suriye içinde bazı bölgeleri ele geçirmeye çalışabileceği belirtiliyor. Stratejik açıdan çok önemli olan bölgeler arasında yer alan Tedmür’ün de saldırı riski altında olduğu tahmin ediliyor.