ABD Başkanı Donald Trump’ın Ukrayna Cumhurbaşkanı Zelenskiy ile geçtiğimiz Temmuz ayında yaptığı bir telefon görüşmesinde 2020 seçimlerinde olası rakiplerinden Demokrat Parti’nin aday adayı Joe Biden’ın oğlunun araştırılmasını istediği iddialarının ardından Temsilciler Meclisi Başkanı Nancy Pelosi Trump hakkında azil soruşturmasının başlatılacağını açıkladı.
Beyaz Saray ABD basınında geniş şekilde yer bulan iddiaların ardından söz konusu telefon görüşmesinin dökümünü yayınladı. Görüşmenin dökümünde Trump’ın Ukrayna liderine “Senden bize bir iyilik yapmanı istiyorum” diye söze girerek Ukrayna’dan Biden’ın soruşturulmasını istediği anlaşılıyor.
Donald Trump ve Volodymyr Zelenskiy
ABD anayasası ne diyor?
ABD’nin kurucuları başkanlık makamını oluştururken başkanlık makamının gücünün kötüye kullanılmasını engellemek amacıyla anayasaya azledilme maddesini ekledi.
Anayasa azil kararının alınması yetkisini Temsilciler Meclisi’ne, bu konuda yargılamanın Anayasa Mahkemesi Başkanı’nın denetiminde yapılması yetkisini de Senato’ya veriyor. Anayasa uyarınca başkan görevden “vatan hainliği, rüşvet ya da daha başka yüksek profilli suçlar” işlediği gerekçesiyle alınabiliyor.
Azil süreci nasıl işliyor?
ABD anayasası uyarınca azil süreci Temsilciler Meclisi Adalet Komisyonu’nda başlıyor. Komisyon önce azil soruşturmasının çerçevesini belirliyor.
Şu anda Temsilciler Meclisi’nin altı komisyonu Başkan tarafından uygunsuz olduğu iddia edilen uygulama ve davranışlara ilişkin soruşturma yürütüyor. Bu soruşturmaların da hızlandırılmış şekilde devam etmesi bekleniyor.
Temsilciler Meclisi Adalet Komisyonu’nun azilden yana tavsiye kararı alması halinde, bu kez Temsilciler Meclisi’nde oylama yapılıyor. ABD’de mevcut siyasi denklemde, Temsilciler Meclisi ve alt komisyonları Demokrat Parti’nin kontrolunda.
435 üyeli Temsilciler Meclisi’nin basit çoğunluğunun Başkan’ın azledilmesi yönünde oy kullanması halinde süreç ABD Anayasa Mahkemesi Başkanı’nın denetiminde yargılama sürecinin başlatılmasından sorumlu olan Senato’ya taşınıyor.
100 sandalyeli Senato, şu anda Cumhuriyetçilerin kontrolunda. Başkan’ın görevden alınması için Senato’nun üçte iki çoğunluğunun onayı gerekiyor. Yani azil sürecinde bir anlamda Temsilciler Meclisi üyeleri savcı, senatörler de jüri üyeleri konumunda oluyor.
Nancy Pelosi
Demokrat Parti’de hesapları ne değiştirdi?
Kongre’deki bazı Demokratlar uzun süredir Trump’ın görevden alınması amacıyla anayasal sürecin başlatılmasını talep ediyordu. Ancak Temsilciler Meclisi Başkanı Nancy Pelosi toplumu kutuplaştıracağı gerekçesiyle buna karşı çıkıyor, azil sürecinin başlatılması konusunda daha temkinli ilerliyordu.
Rusya’nın 2016’daki başkanlık seçimlerine müdahale ettiği iddialarına yönelik olarak yürütülen soruşturmanın tamamlanmasının ardından hazırlanan raporda özel yetkili savcı Robert Mueller Trump’ın kampanya ekibinin Rusya ile gizli işbirliği yapıp yapmadığı konusunda bir sonuca varmamıştı.
Ancak Trump’ın yabancı bir devletin lideriyle yaptığı telefon görüşmesinde bir talebi karşısında bazı vaatlerde bulunduğu iddiasını ortaya atan itirafçının gizli ifadesi ve daha sonra da bu telefon görüşmesinin ayrıntılarının ortaya çıkması Demokrat Parti içerisindeki hesapları değiştirdi.
Başkan Trump’ın Ukrayna lideriyle Temmuz ayında yaptığı telefon görüşmesinde Biden’ın gündeme geldiğini ve telefon görüşmesinden günler önce de Ukrayna’ya askeri yardımın askıya alınması talimatını verdiğini kabul etmesi, Temsilciler Meclisi Başkanı Nancy Pelosi’nin azil soruşturması konusunda görüşünü değiştiren bir gelişme oldu.
Ortaya çıkan nihai tablo Başkan’ın makamını ve gücünü yabancı bir hükümetin kendisinin yeniden seçilmesine yardım etmesini sağlamak için kullandığı ihtimalini gündeme getirdi. Demokratlar Trump’ın Ukrayna lideriyle ilişkisine odaklanmanın kamuoyunda Mueller raporundan daha fazla karşılığı olacağı görüşünde.
Temsilciler Meclisi Adalet Komisyonu Başkanı Jerrold Nadler komisyonun Başkan’ın azledilmesi yönünde bir tavsiyede bulunup bulunmayacağına yıl sonuna kadar karara varmak istediğini söyledi.
ABD Kongresi aritmetiği
Temsilciler Meclisi’nde 235 Demokrat, 199 Cumhuriyetçi ve bir de bağımsız üye bulunuyor. Bu rakamlar göz önünde bulundurulduğunda Demokratlar Cumhuriyetçilerin desteğini almadan Trump hakkında azil kararı verebilir.
1998 yılında Cumhuriyetçilerin çoğunlukta olduğu Temsilciler Meclisi, üyelerin parti çizgisinde oy vermesi sonucu, Demokrat Başkan Bill Clinton’ın azledilmesi yönünde karar vermişti.
Senato’da şu anda 53 Cumhuriyetçi, 45 Demokrat ve genellikle de Demokratların çizgisinde oy kullanan iki de bağımsız senatör var. Bir başkanın görevden alınması için 67 senatörün oyu gerekiyor. Yani Trump’ın görevden alınması için en az 20 Cumhuriyetçi’nin ve bütün Demokratlarla bağımsızların Trump aleyhine oy kullanması gerekiyor.
Eski Başkan Bill Clinton
ABD siyasi tarihinde azil süreçleri
ABD siyasi tarihinde her yönetimde, rakip partiye mensup başkanın iki seçim arasında görevden alınması gerektiğini düşünen ve parti çizgisinden şaşmayan Kongre üyeleri oldu. Ancak eski başkan Bill Clinton’dan bu yana bir başkan hakkında azil sürecinin başlatılması konusunda ciddi bir çaba gündeme gelmemişti.
1998 ve 1999 yıllarında Cumhuriyetçiler'in çoğunlukta olduğu Temsilciler Meclisi Demokrat Partili Başkan Bill Clinton hakkında kadınlarla evlilik dışı ilişkileriyle bağlantılı konularla ilgili olarak azil sürecini başlatmıştı.
Temsilciler Meclisi o dönem Clinton’ın yanlış yönlendirici ve yalan ifade verdiği iddiasına destek vermiş, Clinton’ın adaletin uygulanmasını engellediği suçlamasını getirmişti. Cumhuriyetçilerin kontrolunda olan Senato ise Bill Clinton’ı aklamıştı.
ABD siyasi tarihinde bugüne kadar sadece iki başkan haklarındaki soruşturmaların ardından Temsilciler Meclisi’nde azil kararı verildi. 1868’de Andrew Johnson ve Bill Clinton. Ancak her ikisi de Senato’da aklandı.
Watergate skandalı sonrası hakkında azil sürecinin başlatıldığı eski başkanlardan Richard Nixon ise 1974 yılında Temsilciler Meclisi’nin kendisi hakkında azil kararı vereceği, Senato’da şansının yüksek olmadığının anlaşılması üzerine istifa etmişti.
Başkan Yardımcısı Mike Pence
Trump azledilirse Başkan kim olacak?
Senato’nun Trump’ı suçlu bulması olasılığı pek yok. Ancak böyle bir durumun olması halinde Başkan Yardımcısı Mike Pence Trump’ın görev süresinin dolacağı 20 Ocak 2021 tarihine kadar başkanlık görevini yürütecek.