Kazakistan’da akaryakıt zamlarına karşı başlayan protestoların büyümesiyle beraber hükümetin istifa etmesine rağmen ülkede kitlesel gösteriler devam ediyor. Bazı göstericilerin şiddet eylemlerini arttırmasının ardından başkent Nur Sultan ve bazı diğer büyük kentlerde olağanüstü hal ilan edildi.
Hükümetin istifasını kabul eden Cumhurbaşkanı Kasım Cömert Tokayev daha sonra Ulusal Güvenlik Konseyi Başkanı olan ve ülkede siyasi etkisi hala devam eden eski lider Nursultan Nazarbayev’in yerine geçtiğini açıkladı. Tokayev, Ulusal Güvenlik Konseyi Başkanlığı’nı kendisinin üstlendiğini, Nazarbayev’in ismini vermeden açıkladı.
Dünyanın petrol zengini ülkeleri arasında yer alan ve sıkı kontrole dayalı politikaların uzun süredir yürürlükte olduğu ülkede hafta başında patlak veren protestolar, Başbakan Askar Mamin liderliğindeki hükümetin istifasıyla sonuçlandı. Ancak hükümetin istifasını kabul eden Cumhurbaşkanı Kasım Cömer Tokayev, şiddet eylemlerine dönüşen protestoların hala devam etmesi nedeniyle olağanüstü hal ilan etti. Cumhurbaşkanı’nın olağanüstü hal kararı başkent Nur Sultan’ın yanı sıra, protestoların ilk olarak başladığı Almatı ve Mangistau’yu da kapsıyor. Nur Sultan’da olağanüstü hal boyunca gece sokağa çıkma yasağı da yürürlükte olacak.
Bazı bölgelerde göstericiler birçok binayı ateşe verdi. Bunlar arasında, Almatı’daki belediye binası da yer alıyor. Sosyal medyada da paylaşılan bazı videolarda, Almatı Belediye Başkanı’nın ofisinin yer aldığı binada yangın devam ederken, çevreden silah sesleri duyuluyor.
İnternet erişiminin kesildiği iddiası
Almatı Emniyet Müdürü Kanat Taimerdenov, kentin “aşırılık yanlısı radikaller” tarafından istila edildiğini savundu. Emniyet Müdürlüğü’nden yapılan açıklamada bazı göstericilerin 500 sivile saldırdığı, yüzlerce işletmeyi yağmaladığı belirtildi. En az 200 kişinin gözaltına alındığı belirtiliyor.
Reuters haber ajansına göre, protestoların hala yayıldığı ülkede çeşitli yerlerde internet kesintisi yaşanıyor. Küresel internet ağlarını gözlemleyen Netblocks adlı internet sitesinde yayınlanan son haberlere göre, Kazakistan “ulusal bir internet kesintisinin ortasında.”
Eski lider Nazarbayev karşıtı protestolar
Protestolar, yeni yılla birlikte yürürlüğe giren akaryakıt zamlarına karşı düzenlense de, protestoların siyasal boyutunun daha büyük olduğu yorumları yapılıyor.
Bazı göstericiler, eski Sovyetler Birliği ülkelerinden olan Kazakistan’da 1990-2019 yılları arasında liderliği elinde tutan ve şu an 81 yaşında olan Nursultan Nazarbayev’i de protesto ediyor. Protestolarda ‘Nazarbayev, git!’, ‘Yaşlı adam, git’ şeklindeki sloganlar dikkat çekiyor.
Nazarbayev’in tercihiyle 2019 yılında Cumhurbaşkanlığı seçimlerinde aday olan ve kazanan Kasım Cömert Tokayev, hükümetin istifasının ardından, yeni bakan milletvekillerine halkın tepkisine yol açan zam kararını geri çekme talimatı verdi.
Tepkilerin hedefinde olan Nazarbayev, protestoların başlamasından bu yana henüz bir açıklama yapmadı. Nazarbayev, cumhurbaşkanlığı görevini 2019 yılında bırakmış olmasına rağmen, 1991 yılından bu yana Kazakistan Ulusal Güvenlik Konseyi Başkanlığı’nı sürdürüyordu.devam ediyordu. Nazarbayev’in bu görevden alındığını açıklayan Tokayev, Ulusal Güvenlik Konseyi’nde Birinci Başkan Yardımcısı olan, Nazarbayev’in yeğeninin yerine de yeni bir atama yaptığını belirtti.
Bazı uzmanlar, kitlesel prostestoların sık yaşanmadığı ve patlak verdiğinde de genelde güvenlik güçlerince bastırıldığı ülkede şu an yaşanan olayların, ülkelerinde daha modern bir yönetim görme talebinde olan genç kuşakların baş kaldırısı olarak nitelendiriyor.
Yerel yetkililer, şiddet oranı artan protestolar karşısında halka güvenlik için evlerinde kalma çağrısı yaptı. Banka, mağaza ve restoran gibi birçok mekanın saldırıların hedefinde olduğu gösterilerde, aralarında 137 polis memurunun olduğu en az 190 kişi yaralandı.
Kazakistan halkı, aynı zamanda son beş yılın en yüksek enflasyon oranıyla karşı karşıya. Ülkede 2021 yılı yüzde 9 enflasyon oranıyla kapandı. Kazakistan Merkez Bankası kısa bir süre önce, enflasyon oranındaki artış nedeniyle faiz oranını yüzde 9,75’e çıkardı.
Tokayev, ülkede yaygın bir şekilde kullanılan sıvılaştırılmış petrol gazı (LPG) ve akaryakıt dahil diğer “önemli” ürünlerde fiyat indirimi kararı aldı. Tokayev, ekonomik sıkıntı içindeki kişilere yardım amacıyla milletvekillerine yeni bir bireysel iflas yasası oluşturulması çağrısında bulundu. Su, elektrik gibi temel ihtiyaç giderlerinin ödemelerinin askıya alınması, ihtiyaç sahiplerine kira ödemelerinde de ek yardım sunulması da Tokayev’in gündeme getirdiği çözüm önerileri arasında.
Tokayev açıklamasında, protestoların en şiddetli olduğu Almatı ve çevresinde olayların kontrol altına alındığını söyledi.
Diğer taraftan, Kazakistan’ın Çin ile ortak işlettiği Mangistau’daki bir petrol üretimi tesisinde çalışanların greve gittiği ancak bunun akaryakıt tedariğini henüz etkilemediği belirtiliyor.
