Eski Başkan Donald Trump'a karşı ilk başkanlık tartışmasında gösterdiği düşük performansın ardından Başkan Joe Biden, Demokrat Parti'ye seçilebilir olduğunun yanısıra yaşı ve ülkeyi yönetme kapasitesi konusunda güven vermeye çalıştı.
Ancak bazı Demokrat Partili yetkililerin ve bağışçıların oy pusulasında Biden’ın yerine başka bir adayın geçmesi için yaptıkları çağrılar, bunun için usulen hangi seçeneklerin olduğu sorusunu gündeme getirdi.
Bunlardan biri, ABD Başkanı’nın halefiyetini belirleyebilecek olan ABD Anayasası’nın 25’inci Ek Maddesi.
Kritik bir meseleyle ilgili olmasına rağmen, 25’inci Ek Madde 1967 yılında yürürlüğe girdi.
O tarihten önce konuyla ilgili tek yasa, ABD başkanının ölümü, istifası veya görevlerini yerine getirememesi durumunda başkan yardımcısının başkanlık görevlerini üstleneceğini belirten Anayasa'nın 2’nci maddesiydi.
Ancak bu maddenin önemli kısıtlamaları vardı: Madde, başkan yardımcısının başkanın yerine geçmesi hakkında hiçbir ifadeye yer vermemesi gibi, başkanın ülkeyi yönetememe durumunun nasıl tespit edileceğini de belirtmiyordu.
Bu eksiklik, ABD tarihi boyunca sorunlara yol açtı. Örneğin James Garfield ve Woodrow Wilson başkanlıklarının bir bölümünü büyük ölçüde iş göremez halde geçirmiş, başkan hayatta olduğu sürece başkan yardımcısının görevi üstlenmesine ilişkin bir yetki verilmemişti.
Başkan John F. Kennedy'nin 1963 yılında suikast sonucu öldürülmesinin ardından, kuralların netleştirilmesi daha acil hale gelmişti.
25’inci Ek Madde sürecin taslağını içeriyor
1965 yılında Senatör Birch Bayh tarafından önerilen ve iki yıl sonra onaylanan 25’inci Ek Madde, dört bölümden oluşuyor.
1’inci bölüm, başkanlık makamının boşalması durumunda başkan yardımcısının yeni başkan olacağını ve sadece başkan vekilliği görevini üstlenmek yerine makama tam olarak geçeceğini kaydediyor. Başkan yardımcısının başkanlık koltuğuna geçtiğinde tam yetki sahibi olması, daha önce açıklığa kavuşturulmamıştı.
2’nci bölüm, yeni bir başkan yardımcısının atanması için usul ortaya koyarak kritik bir boşluğu doldurdu: başkan tarafından aday gösterilme ve Kongre'nin her iki kanadı tarafından onaylanma.
Bu bölüm, önemini, yasa yürürlüğe girdikten kısa bir süre sonra 1973 yılında Başkan Yardımcısı Spiro Agnew'ün yolsuzluk suçlamaları nedeniyle istifa etmesiyle gösterdi. Başkan yardımcısız kalan ve Watergate skandalı hakkında soruşturma açılan Başkan Richard Nixon'ın yerine 1947 tarihli Başkanlık Veraset Yasası uyarınca Temsilciler Meclisi Başkanı Carl Albert geçecekti.
Bunun yerine Nixon, 25’inci Ek Madde’yi ilk kez kullanarak Gerald Ford'u başkan yardımcısı olarak aday gösterdi. Bir yıldan kısa bir süre sonra Ford, Nixon'ın istifası üzerine başkan oldu.
3’üncü bölüm, bir başkanın Kongre liderlerini resmi olarak bilgilendirerek ülkeyi yönetemeyeceğini ilan etmesine, böylece yetki ve görevlerini geçici olarak devretmesine ve başkan yardımcısının başkan vekili olmasına izin verdi.
Bir başkan ayrıca Kongre'ye göreve devam etmeye uygun olduğunu bildirerek bu eylemi tersine çevirebilir.
Daha önce benzer bir düzenleme Başkan Dwight D. Eisenhower ve Başkan Yardımcısı Richard Nixon arasında gayriresmi olarak uygulanmış ve Nixon, Eisenhower hastaneye kaldırıldığında birçok kez yerine geçmişti.
O zamandan beri bu bölüm Ronald Reagan, George W. Bush ve Joe Biden tarafından da ameliyatlar sırasında kullanıldı.
Son söz Kongre’nin
Değişikliğin en karmaşık kısmı olan 4’üncü bölüm, başkanın yanısıra başka kimlerin başkanı resmi görevlerini yerine getiremeyecek durumda ilan edebileceğini ele alıyor.
Bu bölüm, bu yetkiyi başkan yardımcısına ve başkanlık kabinesi üyelerinin çoğunluğuna veriyor, ancak Kongre'nin bunun yerine başka kişiler atamasına da izin veriyor.
Başkanın atamaya itiraz etmesi ve göreve uygunluğunu sürdürmesi halinde de Kongre son sözü söylüyor ve başkanın gerçekten ülkeyi yönetemeyecek durumda olduğuna karar vermek için üçte iki oy gerekiyor.
Bu bölüm, görevdeki bir başkanın diğer hükümet yetkilileri tarafından görevden alınmasına izin vermesi açısından azil sürecine benziyor.
Ancak azilden farklı olarak, 4’üncü bölüm başkanın görevden alınmasına değil sadece görevden uzaklaştırılmasına ve başkan yardımcısının bir sonraki seçime kadar başkanlığa vekalet etmesine izin veriyor.
Ayrıca azil, başkanlık yetkilerinin yanlış kullanımı ya da kötüye kullanımı için geçerliyken, 25’inci Ek Madde, bu yetkilerin kullanılabilmesi ile ilgili.
Görevi sürdürme yeterliliği olmaması durumunun tanımı net değil
Bununla birlikte, başkanlık görevine yetersizliği neyin oluşturduğunun kapsamı kasıtlı olarak açık bırakılıyor. En açık hüküm sağlıkla ilgili acil bir durum olsa da anayasa uzmanları başkanın kaçırılması, geçici sakatlık geçirmesi veya aşırı yetersizlik gibi başka olasılıkları da gündeme getiriyor.
Aslında, başkan yardımcısı, kabine üyelerinin çoğunluğu ve Kongre'nin üçte iki çoğunluğu üzerinde anlaşabildiği sürece neyin başkanlık yetersizliği olarak kabul edilebileceği konusunda çok az resmi sınırlama bulunuyor.
Her ne kadar 4’üncü bölüm hiç kullanılmamış olsa da, en son 6 Ocak 2021'de Trump destekçileri tarafından ABD Kongre Binası'na yapılan saldırı sonrasında bu olasılık gündeme gelmişti.
Demokratlar ve bazı Cumhuriyetçiler, Trump'ın Kongre baskınını durdurmak için müdahale etme ya da başkanlık yetkilerini kullanma konusundaki belirgin şekilde isteksizlik gösterdiğini gerekçe olarak sunarak Başkan Yardımcısı Mike Pence'i 25’inci Ek Madde’yi uygulamaya çağırmıştı.
Bu madde hiçbir zaman uygulanmamış olsa da Demokratlar, Trump'ın başkanlığının son haftasında azil işlemlerini başlatmıştı.
Şimdiyse Başkan Yardımcısı Kamala Harris, Cumhuriyetçi Partili Temsilciler Meclisi üyesi Chip Roy tarafından sunulan resmi bir önerge dahil Biden'ın yetkilerini elinden almak için 25'inci Ek Madde’ye başvurma çağrılarıyla karşı karşıya.
Ancak çağrıların birçoğu Demokrat Parti destekçilerinden geldi ve bu destekçiler bu maddeyi kullanmanın, seçmenlerin Biden'ın yaşıyla ilgili endişelerini gidereceğini ve Kamala Harris'e başkan vekili olarak seçime girerken daha fazla meşruiyet kazandıracağını savunuyor.
Anayasa, demokratik yollarla seçilmiş bir başkanın görevden alınması için bilinçli olarak yüksek bir eşik belirliyor.
Forum