Amerika’da ara seçimler sonrasında Kongre’de değişen tablo, ülkenin ekonomi politikalarını, dış ticaret açılımlarını, istihdam politikalarını nasıl etkileyecek? Amerikalılar, yeni Kongre sayesinde kendilerini ekonomik açıdan daha güvende hissedebilecek mi? Melek Çağlar, bu soruları Amerika’nın Sesi ekonomi muhabiri Jim Randle’a yöneltti.
Melek Çağlar - Jim Randle programımıza katıldığınız için teşekkür ederiz. 4 Kasım seçimlerinin sonuçları önümüzdeki dönemde Amerika’nın ekonomi politikalarına nasıl yansıyacak? Hem Senato hem de Temsilciler Meclisi’nde çoğunluğu Cumhuriyetçilerin elde tuttuğu Kongre, yeni dönem çalışmalarında ekonomide nasıl bir etki yaratır?
Jim Randle - Bazı değişiklikler göreceğimize inanıyorum. Senato’da artık Cumhuriyetçiler çoğunlukta. Temsilciler Meclisi zaten Cumhuriyetçiler’deydi, yine bu grupta kaldı. Önceki çalışma döneminde Temsilciler Meclisi’nde kabul edilen yasa tasarıları Demokratların kontrolündeki Senato’ya takılıyordu. Şimdi bu engel kalkmış gibi görünüyor. Ama yine de bu konudaki en iyi yaklaşım bekleyip görmek olacak.
Melek Çağlar - Çalışma Bakanlığı’nın son açıkladığı rakamlar işsizliğin %5,8’e düştüğünü gösteriyor. Bu rakam son altı yılın en düşük düzeyi. Ama Amerikalılar, ekonomik durumlarının 2008 mali krizinden önceki zamana göre kötü olduğu görüşündeler. Neden azalan işsizlik Amerikalılar’ı sevindirmiyor?
Jim Randle - Bu rakamlar ikna edici değil, çünkü Amerikalılar’ın maaşları artmıyor. Çalışma Bakanlığı’nın son verilerine göre, bir yıl içinde maaşlar %2,2 oranında yükseldi, ama enflasyon da aynı oranda arttı. Bu da maaşların aslında gerçek anlamda yükselmediğini gösteriyor. Aslında bu açıdan bakarsanız maaşlar yıllardır artmadı. Bu da sıradan halkın memnuniyetsizliğinin asıl sebebi. Çalışanlar bu yüzden durumdan memnun değil.
Melek Çağlar - Amerika Merkez Bankası, Ben Bernanke’nin başkan olduğu dönemden bu yana faiz politikalarını belirlerken sadece genel işsizlik oranını dikkate alacağını -- uzun dönemli işsizlik rakamları gibi unsurlara -- bakacağını açıklamıştı. Son veriler bu anlamda neye işaret ediyor? Uzun dönemli işsizlik azalıyor mu, artıyor mu?
9 milyon kişi uzun zamandır işsiz. Yüzde 35-40’lık bir kesim altı aydan daha uzun bir süredir işsiz. Bu alışılmadık bir durum ve ciddi bir sorun. Çünkü işverenler, işe başvuran bir kişinin uzun süredir işsiz olduğunu görünce, ‘Belki de sorun bu kişide’ diyerek işe almıyor. Bu durumda da uzun dönemli işsizlik hali giderek kronikleşiyor.
Jim Randle - Uzun dönemli işsizlik rakamları çok fazla değişmedi ama azalma eğilimine girdi denilebilir. Burada milyonlarca kişiden bahsediyoruz. İşsizlerin büyük bölümünü bu kesim oluşturuyor. 9 milyon kişi uzun zamandır işsiz. Yüzde 35-40’lık bir kesim altı aydan daha uzun bir süredir işsiz. Bu alışılmadık bir durum ve ciddi bir sorun. Çünkü işverenler, işe başvuran bir kişinin uzun süredir işsiz olduğunu görünce, ‘Belki de sorun bu kişide’ diyerek işe almıyor. Bu durumda da uzun dönemli işsizlik hali giderek kronikleşiyor. Bernanke’nin yerine gelen Janet Yellen de faizleri yükseltip yükseltmeme konusunu ele alırken sadece işsizlik rakamlarına bakmayacağını; yarım gün çalışanların; tam zamanlı işte çalışmak isterken sadece yarı zamanlı iş bulabilenlerin, iş aramaktan vazgeçenlerin oranını da dikkate alacağını söylemişti.
Melek Çağlar - PEW Vakfı gibi kuruluşların anketlerine baktığımızda, Amerikalılar’ınbir sonraki neslin mali açıdan kendilerinden daha kötü durumda olacağına inandığını görüyoruz. Nedir bu karamsarlığın nedeni? Neden Amerikalılar, geleceğe bu kadar karamsar bakıyor?
Jim Randle - Amerika’da 65 yaş ve üzerindekiler arasındaki işsizlik oranı sadece %4. Buna karşılık 16-19 yaş grubundaki gençler arasında işsizlik oranı %18,6. Yani arada neredeyse üç kat fark var. Gençler iş bulmakta zorlanıyor. Bunun birkaç nedeni var. Ama en önemlilerinden biri benim kuşağımdaki insanların emeklilik birikimlerinin son mali krizde büyük ölçüde erimiş olması. Bu yüzden de emeklilik yaşları geldiği halde emekli olmaları durumunda sıkıntıya düşecekleri için çalışmaya devam ediyorlar.Bu da gençlerin önünü tıkıyor. İstihdam piyasasında bu ciddi bir darboğaz yaratıyor.
Melek Çağlar - Amerikan hükümeti Avrupa ve Asya ülkeleriyle ayrı ayrı serbest ticaret görüşmeleri yapıyor. Cumhuriyetçiler, Demokratlar’a oranla her zaman daha fazla serbest ticaret yanlısı. Yeni Kongre’de her iki kanadın da Cumhuriyetçiler’in elinde olması TTIP ve TPP olarak bilinen bu anlaşmaların sonuçlandırılmasını hızlandırır mı?
Jim Randle - Daha kolay olması gerekir gibi görünüyor. Çünkü belirttiğiniz gibi Cumhuriyetçiler serbest ticaret anlaşmalarına, büyük şirketlere yeni kapılar açacak fırsatlara daha sıcak yaklaşıyor. Demokratlar ise sendikalara daha yakın. Sendikalar da serbest ticaret anlaşmalarının Amerikalılar’ın işlerini kaybetmelerine neden olduğunu savunuyor. Bu konuda da çok net bir tavırları var. Bence Kongre’nin iki kanadı Cumhuriyetçiler’in elinde olsa bile bu iki farklı serbest ticaret anlaşmasını geçirmek kolay olmayacak. Çünkü zaten TTIP anlaşmasına taraf olan AB ile de ciddi görüş ayrılıkları var. Mesela AB’de genetiği değiştirilmiş gıdalara izin verilmiyor, Amerika’da bu serbest. Yine örneğin İngiltere’deki bankacılık kuralları Amerika’ya göre çok daha esnek. Dolayısıyla bu zorlu konular nedeniyle Cumhuriyetçiler desteklese bile bu anlaşmaların tamamlanması kolay olmayacak.
9 milyon kişi uzun zamandır işsiz. Yüzde 35-40’lık bir kesim altı aydan daha uzun bir süredir işsiz. Bu alışılmadık bir durum ve ciddi bir sorun. Çünkü işverenler, işe başvuran bir kişinin uzun süredir işsiz olduğunu görünce, ‘Belki de sorun bu kişide’ diyerek işe almıyor. Bu durumda da uzun dönemli işsizlik hali giderek kronikleşiyor.
Melek Çağlar - Geçmişte Kongre ile Obama yönetimi arasındaki anlaşmazlıklar nedeniyle hükümetin kapandığına tanık olduk. Hükümet istediği bütçeyi Kongre’den alamadığı için yine kapanacak mı? Yine bu tür bütçe krizleri görecek miyiz?
Jim Randle - Bütçeyle ilgili anlaşmazlıklar her zaman olacaktır. Bu kaçınılmaz bir durum. Ama eğer bütçe görüşmelerinde uzlaşma sağlanamazsa elbette hükümetin kapanması da yine gündeme gelebilir. Bununla birlikte, 4 Kasım seçimlerinden sonra Senato Çoğunluk lideri olması beklenen Cumhuriyetçi Senatör Mitch MCConnell, 5 Kasım günü yaptığı açıklamada olası bir kapanmayı önlemek için elinden geleni yapacağını söyledi. Zaten anketlere baktığımızda da bu tür kapanmaların halkı öfkelendirdiğini görüyoruz. Bütçedeki anlaşmazlık yüzünden hükümet kapanınca, halk, bunu politikacıların beceriksizliğine bağlıyor. Genelde Cumhuriyetçiler bundan sorumlu tutulsa da, sonuçta tüm taraflar halkın gözünde prestij kaybediyor.
Melek Çağlar - Teşekkür ederiz.
Jim Randle - Ben teşekkür ederim.
