2012'de ABD mahkemelerinde yasadışı silah kaçakçılığından hüküm giyen ve 25 yıl hapis cezasına çarptırılan eski Rus askeri subayı Viktor Bout'un cezası hafifletildi. Bout, Amerikalı basketbol yıldızı Brittney Griner'in Rusya'da serbest bırakılmasını sağlayan esir takasında, ülkesine geri gönderildi.
"Ölüm Taciri" lakaplı Bout, Sovyetler Birliği'nin çöküşünden sonraki yıllarda, savcıların iddiasına göre dünyanın dört bir yanına askeri nitelikli silahlar taşımak için kullandığı bir hava taşımacılığı işi başlattı. Bout, genellikle aynı çatışmalarda iki tarafın savaşçılarına silah tedarik ediyordu.
Bout hakkında 2010 Şubat ayında hazırlanan bir iddianamede ABD Adalet Bakanlığı şu iddialarda bulunmuştu:
"1990'lardan beri uluslararası bir silah kaçakçısı olan Bout, Afrika, Güney Amerika ve Ortadoğu dahil dünyanın çeşitli bölgelerine silah ve askeri teçhizat taşıyabilen bir kargo uçağı filosu kurarak büyük bir silah kaçakçılığı işi yürüttü. Bout'un sattığı ya da aracılık ettiği silahlar Afganistan, Angola, Demokratik Kongo Cumhuriyeti, Liberya, Ruanda, Sierra Leone ve Sudan'da çatışmaları körükledi ve rejimleri destekledi."
Rus hükümeti uzun zamandır Bout'un haksız yere mahkum edildiğini ve haksız yere hapsedildiğini iddia ediyor. Bout son olarak ABD'nin Illinois eyaletindeki Marion kentinde bulunan federal bir hapishanede tutuluyordu.
Bout’un geçmişi bilinmiyor
Tacikistan'ın başkenti Duşanbe’de büyüdüğü ve 18 yaşında Rus ordusuna alındığı dışında Bout'un gençliği hakkında kesin olarak çok az şey biliniyor. Birçok dil konuşabildiği ve Moskova'daki Yabancı Diller Askeri Enstitüsü'nde eğitim gördüğü düşünülüyor. Enstitünün Rus istihbarat servisleriyle yakın bağları var.
Bout'un Sovyetler Birliği'nin dağılması sırasında askerlik görevinden ayrılarak Birleşik Arap Emirlikleri'ne taşındığı, burada Sovyet döneminden kalma dört Antonov-8 kargo uçağı satın aldığı ve Air Cess adında bir hava taşımacılığı şirketi kurduğu anlaşılıyor.
Bout'un filosu nihayetinde yaklaşık 60 uçağa ulaştı ve işlerinin çoğu yasaldı.
‘’Ölüm Taciri: Para, Silahlar, Uçaklar ve Savaşı Mümkün Kılan Adam’’ kitabının yazarları Douglas Farah ve Stephen Braun'a göre, Bout'un sözleşmelerinin bir kısmı Afganistan'a yeniden yapılanma malzemeleri taşımak için ABD hükümetiyle, bir kısmı da insani yardım ulaştırmak için Birleşmiş Milletler'le yapılmıştı.
Afrika ülkelerinde aktifti
Ancak Bout'u hem uluslararası alanda ünlü hem de son derece zengin yapan unsur, silah ticaretiydi.
Sovyetler Birliği'nin dağılmasını takip eden yıllarda, karaborsada büyük miktarlarda askeri silah ortaya çıktı. Savcılar ve gazeteciler, Bout'un dünyanın dört bir yanındaki çatışma bölgelerine, genellikle uluslararası silah ambargosuna tabi olan taraflara silah taşıdığına dair kanıtlar ortaya koydu.
Bout özellikle Afrika'da aktifti ve 1990'larda hem Angola hükümetine hem de ona karşı savaşan Angola'nın Tam Bağımsızlığı için Ulusal Birlik'e (UNITA) silah tedarik ettiğine inanılıyor.
Bout'un benzer şekilde, o dönemki adıyla Zaire, şimdiki adıyla Demokratik Kongo Cumhuriyeti'ndeki iç savaşın her iki tarafına da silah tedarik ettiği; Ruanda, Sudan ve Somali'deki çatışmalarda kullanılan silahları da sattığı sanılıyor.
Komşu ülke Sierra Leone'de iç savaştaki rolü nedeniyle savaş suçlarından hüküm giyen Liberya'nın eski devlet başkanı Charles Taylor'ın da Bout'un müşterilerinden biri olduğu tahmin ediliyor.
"Gerçek bir canavar"
BM Sierra Leone Özel Mahkemesi'nin kurucu başsavcısı David M. Crane, Bout'un Batı Afrika'daki silah ticaretinin sonuçlarını yakından gördü.
Crane VOA'ya verdiği demeçte "O gerçekten de başlı başına bir canavardı. Silahlarını ve mühimmatını dünyanın dört bir yanına, dünyanın çok karanlık köşelerine yayan, gittiği her yerde acı ve ıstıraba neden olan biriydi" dedi.
Savaş suçları ve insanlığa karşı işlenen suçların mağdurları için adalet arayan ve kar amacı gütmeyen Global Accountability Network'ü (Küresel Sorumluluk Ağı) kuran Crane, Bout'un silahlandırdığı güçlerin Sierra Leone'de yarattığı yıkımın çok büyük olduğunu söyledi.
Chase, "Bout, Batı Afrika'da 1 milyon 200 binden fazla insanın öldürüldüğü, tecavüze uğradığı, sakat bırakıldığı o korkunç çatışmanın ana silah ve mühimmat tedarikçisiydi" diye konuştu.
Afrika Bout'un ana odak noktası olsa da, "ölüm taciri" dünyanın diğer bölgelerinde de aktifti.
Örneğin, Afganistan'da hem Taleban'a hem de 1990'ların sonunda ona karşı çıkan Kuzey İttifakı'na silah ve ekipman sattığına inanılıyor.
Nasıl yakalandı?
2000'li yılların sonlarına doğru Viktor Bout hakkında dünya çapında çok sayıda tutuklama emri çıkarıldı. Vladimir Putin hükümetinin kendisini iade etmeyi reddettiği Bout, Rusya'dan nadiren ayrıldı.
Ancak 2008 yılında, Kolombiya hükümetini devirmeye çalışan isyancı grup Kolombiya Devrimci Silahlı Güçleri (FARC) temsilcileri olduğuna inandığı kişilerle görüşmek üzere Bangkok, Tayland'a götürüldü.
Aslında Bout, ABD Uyuşturucu ile Mücadele İdaresi muhbirleriyle görüşüyordu. Muhbirler, Bout’un kendilerine yüzlerce karadan havaya füze ve diğer ağır silahları satmayı teklif etmesini kaydediyordu. Görüşmede Bout, füzelerin özellikle uyuşturucu ticaretini önleme görevlerinde uçan ABD uçaklarını düşürmek için kullanılacağını kabul ediyordu.
Bout, Tayland polisince olay yerinde tutuklandı ve iki yıl sonra ABD'ye iade edildi. Silah ambargolarını delmek, Amerikalı yetkilileri öldürmek için komplo kurmak, çeşitli kara para aklama ve banka dolandırıcılığı suçları dahil çeşitli suçlarla, ABD’de itham edildi.
Bout 2012 yılında suçlu bulundu ve 25 yıl hapis cezasına çarptırıldı.
Bout’un takas edilmesi kararı
Rusya Dışişleri Bakanlığı, Bout'un serbest bırakılmasına yol açan müzakerelerin uzun sürdüğünü ve ABD'nin Bout'un takas anlaşmasının bir parçası olması yönündeki taleplerine direndiğini belirtti.
Dışişleri Bakanlığı TASS haber ajansına yaptığı açıklamada "Washington, Rus vatandaşının takas planına dahil edilmesi konusunda diyaloğa girmeyi kategorik olarak reddediyordu. Bununla birlikte Rusya Federasyonu, vatandaşımızın serbest bırakılması için aktif olarak çalışmayı sürdürdü" ifadelerini kullandı.
ABD Başkanı Joe Biden, Griner'in serbest bırakıldığını duyururken Bout'tan bahsetmedi, ancak Rusya'yı basketbol yıldızını tuttuğu için eleştirdi. Biden, Griner'ın "hayatından aylar kaybettiğini, gereksiz bir travma yaşadığını" söyledi.
Biden ayrıca Rusya'da dört yıldır gözaltında olan bir başka Amerikalı tutuklu, eski deniz piyadesi Paul Whelan'dan da bahsetti.
Yıllardır Rusya'da haksız yere gözaltında tutulan Paul Whelan'ı unutmadıklarını vurgulayan Biden, "Bu hangi Amerikalı’nın eve getirileceğine dair bir seçim değildi. Ne yazık ki, tamamen gayrimeşru nedenlerle Rusya Paul'un durumuna Brittney'ninkinden farklı davranıyor. Paul'un serbest bırakılmasını sağlamayı henüz başaramamış olsak da pes etmiyoruz. Asla pes etmeyeceğiz" dedi.
