Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi, taraf ülkelere bazı durumlarda belgeden kaynaklanan bazı yükümlülüklerini askıya alma hakkı tanıyor ancak belgenin tüm maddeleri askıya alınamıyor.
AİHS’nin askıya alınması belgenin 15’nci maddesinin 1’nci fıkrası temelinde yapılıyor.
İlgili maddede, “Savaş veya ulusun varlığını tehdit eden başka bir genel tehlike halinde her Yüksek Sözleşmeci Taraf, durumun kesinlikle gerektirdiği ölçüde ve uluslararası hukuktan doğan başka yükümlülüklere ters düşmemek koşuluyla, bu sözleşmede öngörülen yükümlülüklere aykırı tedbirler alabilir” deniliyor.
Bu maddenin belli süre için uygulanması bazı temel hak ve özgürlüklere aykırı hareket olanağı tanısa da AİHS’nin yaşam hakkını garanti altına alan 2’nci, işkence ve kötü muameleyi yasaklayan 3’üncü, köleliği yasaklayan 4’üncü maddesinin 1’inci fıkrası ve kanunsuz ceza olmaz ilkesini garanti altına alan 7’nci maddesinde derogasyon uygulanmasına izin vermiyor.
Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi (AİHM) yetkilileri, AİHS’ni askıya alan bir ülkenin barış zamanında idam cezasının kaldırılmasıyla ilgili 6’ncı Protokol’ün 1’inci maddesi ile ölüm cezasının tüm şartlar altında kaldırılmasına ilişkin 13’üncü Protokol’ün 1’inci maddesine aykırı önlemler alamayacağının altını kalın şekilde çiziyor.
AİHS, 2015’te iki Avrupa Konseyi ülkesi tarafından askıyla alındı. Ukrayna ülkedeki kriz nedeniyle, Fransa da terör saldırısı nedeniyle bu yönteme başvurdu. Daha önceki yıllarda da AİHS, Türkiye, Fransa, İngiltere, İrlanda, Yunanistan, Arnavutluk, Ermenistan ve Gürcistan tarafından askıya alındı.
AİHM yetkilileri, bir ülkenin AİHS’ni askıya almasının bu ülkedeki insan haklarına göz yumulduğu anlamına gelmediğinin, belli durum ve insan hakları ihlallerinde askıya alma dönemine ilişkin davalar açılabileceğine ve bu davalardan ihlal kararı çıkabileceğine dikkat çekiyor. Türkiye’de geçmiş dönemlerdeki askıya alma durumlarında ihlal sonucuna varılmış davalar olduğu da AİHM kaynaklarının işaret ettiği unsurlar arasında yer alıyor.
