Associated Press haber ajansı, ABD Senatosu seçimleri için yarışan Dr. Mehmet Öz’ün takviye besin firmalarıyla ilişkisini masaya yatırdı. Ünlü cerrahın televizyonda servet kazandığını yazan AP, Mehmet Öz’ün programında reklamını yaptığı ürünler ve reklamverenlerinin şaibeli sicilini de araştırdı.
Doktor Mehmet Öz şişirilebilir bir kürenin içinde sahneye çıktı, nemlendirici bir yüz maskesi taktı ve 2018'de Salt Lake City'deki Vivint Arena'da distribütörlerin katıldığı bir kongrede yeni bir cilt bakım ürünleri serisini tanıtmaya başladı. Kalabalık alkışlarla destek verdi.
Ünlü cerrahın sahneye çıkışı, televizyonda gündüz kuşağındaki programının bir uzantısı gibi görünüyordu. Ancak katılımı, federal yetkililer tarafından soruşturulan, kendi hissedarları tarafından dava edilen ve bir saadet zinciri gibi çalışmakla suçlanan Utah merkezli bir beslenme takviyeleri üreticisi olan Usana Health Sciences içindi.
Associated Press tarafından incelenen kayıtlara göre, şirket aynı zamanda Öz'ün programının en büyük reklamverenlerinden biriydi.
Usana Health Sciences, tıbbi tavsiye ile reklam arasındaki çizgiyi sık sık bulanıklaştıran düzenli bölümlerde yer alan "güvenilir bir ortak ve sponsor" olmak için en az 50 milyon dolar ödedi; Öz'ün hayır kurumuna milyonlarca dolar daha bağışta bulundu.
Öz bir cerrah olarak ün yapmış olabilir. Ama satış pazarlamacı olarak bir servet kazandı. Şimdi ise Pennsylvania'da kıyasıya çekişmeli bir ABD Senatosu yarışında Cumhuriyetçi aday olarak ününden yararlanmaya çalışıyor. Bu yarış, Başkan Joe Biden'ın görev süresinin geri kalanında hangi partinin iktidarı elinde tutacağını belirleyebilir.
New York Üniversitesi Grossman Tıp Fakültesi'nde kardiyolog ve yardımcı doçent olan Dr. Gregory Katz, "Mehmet Öz'ü severim ama o programda çalışırken çok fazla saçmalık yaptık" dedi.
2010'da Öz'ün programında tıbbi birimde çalışarak bölümlerin doğruluğunu kontrol eden Katz, Öz'un nazik bir patron olduğunu ve kendisine karmaşık tıbbi meselelerde hastalarla iletişim kurma konusunda çok şey öğrettiğini söyledi.
Associated Press’e konuşan Katz, Öz'ün yaptığı birçok açıklamanın olgusal olarak doğru olmasına rağmen, bunların biraraya getirilme şeklinin genellikle hikayeyi yanlış anlattığını kaydetti.
Katz ayrıca izleyicilerin program sayesinde daha sağlıklı mı olduklarını yoksa "paralarını kötü takviye ürünlere mi harcadıklarını" sorguladı.
2018'de hastaları ameliyat etmeyi bırakan Öz, şirketlerle ne kadar yakın çalıştığını da izleyicileri ile açıkça paylaşmadı.
Mehmet Öz’in siyasi kampanya ekibi, Associated Press’in kendisiyle röportaj yapma talebini reddetti. Kampanyası yaptığı açıklamada, televizyon programının federal düzenlemelerin gerektirdiği şekilde "ücretli ortaklarını" ifşa etme konusunda "çok özenli" olduğunu bildirdi.
Öz yaptığı açıklamada, "Sağlık ve zindeliğe daha fazla şeffaflık getirerek bu kadar çok insana yardım edebildiğim için çok gururluyum. 10 Emmy ödülü kazandık ve milyonlarca insana sağlıklarının sorumluluğunu üstlenmeleri için ilham veren dünyanın en başarılı sağlık programına sahip olduk" dedi.
Usana da yaptığı açıklamada, herhangi bir suiistimal iddiasının "yanıltıcı, hatalı veya yanlış" olduğunu kaydetti ve AP muhabirini, şirketin Menkul Kıymetler ve Borsa Komisyonu'na yaptığı gerekli açıklamalara yönlendirdi. AP bu belgeleri inceledi.
ABD’nin ünlü sunucusu Oprah Winfrey'in desteğiyle televizyon dünyasının demirbaşlarından biri haline gelen Memet Öz, programını 13 sezon boyunca sundu. Ayrıca, bu yıl açıkladığı ancak ancak kesin rakamlar vermeyen federal mali belgelere göre, programı 100 milyon ila 315 milyon dolar arasında bir net değere sahip oldu.
Bir zamanlar izleyici çekmeye çalışan Öz, geçen Kasım ayında kampanyasını duyurduktan sonra, bu bölümlerin çoğunu yayından kaldırdı.
AP’nin ele geçirdiği bir kopyaya göre prodüksiyonda çalışanlardan, programın reklamverenleriyle yaptığı anlaşmaların yanısıra "Dr. Öz ve/veya onun iş ya da özel hayatı" hakkında konuşmalarını yasaklayan bir gizlilik anlaşması imzalamaları istendi.
Öz'ün Usana veya diğer reklamverenlerle yaptığı anlaşmalardan kişisel olarak ne kadar kazandığı belli değil. Mali beyanı, geçen yıl sunucu ve kıdemli yapımcı olarak görevlerinin yanı sıra Oz Media LLC'deki mülkiyet hissesi için 9,3 milyon dolar kazandığını ortaya koyuyor.
Açıklamada ayrıca, marka elçisi olarak çalışmak üzere Usana ve iştirakleri ile şirket adına görünmeyi, şirket yetkilileriyle görüşmeyi ve Usana için tanıtım içeriği oluşturmayı içeren ücretli anlaşmaları olduğu belirtiliyor. Ancak ne Öz ne de Usana tazminat koşullarını kamuya açıkladı.
Usana sözcüsü Dan Macuga yaptığı açıklamada, "Gizli bir iş ortamında üzerinde anlaşmaya varılan unsurları ifşa edeceğinden herhangi bir rakam veya ürün hakkında yorum yapamayız" dedi.
Mehmet Öz’ün adı son yıllarda, Senato yarışına girdikten sonra yayınına son verilen programda yanıltıcı iddialarda bulunduğunu iddia eden davalarda geçti. Davalardan biri, Öz'ü programında reklamveren bir rakibini desteklemek için, kilo verme programını kötülemekle suçlayan bir şirket tarafından açılmıştı. Öz'ün şirketi mahkeme dışında anlaştı.
Başka bir davada, Öz yaklaşımını detaylandırdı. Öz, 2020’de bir mahkeme dosyasında, "İçeriği 'sihir' veya 'mucize' olarak tanımlamak, izleyicilere son araştırmalarla ilgili heyecanımı açıklamanın renkli bir yoluydu. Bu dili kullanmam, Merriam-Webster sözlüğünün 'sihirli' için 'son derece veya olağanüstü hoş, eğlenceli veya heyecan verici' tanımıyla da tutarlıdır. Bu tür tanımlamalarla yanlış veya yanıltıcı ifadelerde bulunma niyetim yoktu" dedi.
En az bir vakada, Öz'ün tanıttığı ürünler sağlık endişelerine yol açtı. Usana, bir gözlemci grubunun ürünlerinde güvenli olmayan seviyelerde kurşun içerdiğini ortaya çıkarmasının ardından 2018'de California'daki bir davada anlaşma yoluna gitti.
Usana dahil Öz’ün tanıtımını yaptığı şirketlerin birçoğu, uygulamaları defalarca federal düzenleme kurumlarının radarına takılan çok katlı pazarlama işletmeleri olarak yapılandırılmış durumda.
Bu tür şirketler distribütörlere, sattıkları ürünlerden ve aynı zamanda girişimde altlarında çalışmak üzere işe aldıkları komşularının, arkadaşlarının ve meslektaşlarının satışlarından ödenen komisyonlar yoluyla bir zenginlik ve bağımsızlık vizyonu sunuyor.
Şirketlerden biri olan Vemma Nutrition, Federal Ticaret Komisyonu’nun (FTC) aldatıcı eylem veya uygulamalarla ilgili çeşitli yasaklarını ihlal etme suçlamalarını kabul etti. Vemma yetkilileri, kurdukları yeni bir şirkete gönderilen yorum taleplerine yanıt vermedi.
Öz, Usana ile anlaşmasını 2012 yılında imzalamış ve "muazzam dürüstlüğü" nedeniyle övdüğü şirketi "titizlikle" incelediğini söylemişti.
Anlaşma kapsamında Öz, programında her ay farklı bir Usana ürününü sergiliyor ve internet sitesinde şirketin ürünlerini satıyordu. Ayrıca düzenli olarak şirket liderleriyle yapılan görüşmelere katıldı ve şirket etkinliklerinde yer almayı kabul etti.
Halka açık olan şirket, federal düzenleme kurumlarının dikkatini ilk kez 2007 yılında, hüküm giymiş ancak ancak daha sonra mali suçları ortaya çıkarmak için Federal Soruşturma Bürosu (FBI) ve ABD Menkul Kıymetler ve Borsa Komisyonu (SEC) ile birlikte çalışan bir dolandırıcı olan Barry Minkow'un, Usana’nın yasadışı bir saadet zinciri olduğunu iddia eden 500 sayfalık bir rapor yayınlamasıyla çekti.
O dönemde Minkow büyük beğeni toplamış ve araştırmaları en az yedi federal mali suç davasının kovuşturulmasında kullanılmıştı. FBI'dan 2005 yılında bir takdir mektubu alan Minkow 2014 yılında ise zimmete para geçirme komplosundan suçlu bulundu.
Minkow’un 2007 yılında Usana hakkında hazırladığı raporda, şirketin gelirlerinin çoğunun gerçek tüketicilere yapılan satışlardan değil, ürünlerini satmalarına izin verilen bağımsız "ortakların" sayısının arttırılmasından geldiğini tespit etti. Minkow'un firması tarafından yapılan ve o dönemde geniş bir şekilde rapor edilen analiz, içeriden alınan bilgilere ve şirketin kendi mali açıklamalarına dayanıyordu.
Usana'ya peş peşe davalar
Rapor, başlangıç ve operasyon maliyetleri hesaba katıldığında ortakların yalnızca yaklaşık yüzde 1'inin kara geçtiğini, yaklaşık yüzde 87'sinin ise para kaybettiğini ortaya koydu. Yaklaşık yüzde 75'i bir yıl içinde işi bıraktı.
Mali piyasaları düzenleyen SEC bir soruşturma açtı ancak sonuçta şirkete karşı herhangi bir işlem yapılmadı. Usana'nın muhasebe firması aniden istifa etti.
Aralarında Ohio ve Georgia'da tıbbi lisansı askıya alınan ve şirketin tıbbi danışma kurulundaki bir doktorun da bulunduğu birkaç üst düzey Usana yetkilisinin, yeterliliklerini yanlış beyan ettiği ortaya çıktı.
Tüm bunları, yatırımcıların ve Usana distribütörlerinin açtığı ve büyük ölçüde başarısızlıkla sonuçlanan davalar izledi. Yine de federal müfettişler şirketi izlemeye devam etti.
Öz ile anlaşmaya vardıktan bir yıl sonra 2013 yılında Usana, kurucu Myron Wentz dahil üst düzey yetkililerin mahkeme celbi aldığı ticari usulsüzlüklerle ilgili başka bir SEC soruşturmasını kamuoyuna açıkladı. SEC, herhangi bir cezai işlem yapmadı.
Adalet Bakanlığı ve SEC, Çin'de faaliyet gösteren bir şirket iştiraki olan BabyCare ile bağlantılı olarak, rüşvetle mücadele yasası olan Yabancı Yolsuzluk Uygulamaları Yasası'nın olası ihlalleri nedeniyle 2017 yılında şirketi tekrar soruşturdu.
Usana 2020 yılında yaptığı bir açıklamada, şirketin konuyu ifşa etmesi, yetkililerle işbirliği yapması ve yönetimini düzeltmek için adımlar atması nedeniyle, davanın bakanlık ve SEC tarafından yaptırım uygulanmadan kapatıldığını söyledi. Adalet Bakanlığı ve SEC, Associated Press haber ajansının yorum talebini reddetti.
2017 yılında Usana, kar amacı gütmeyen bir grubun, öğün yerine geçen "Nurtrimeal" içeceği dahil 75 farklı ürün ve toz içecek çeşidinde güvenli olmayan seviyelerde kurşun bulmasının ardından California’da bir uzlaşma anlaşması imzaladı.
Öz, 2015 yazında programında bu ürünlerden bazılarına yer vermiş ve aralarında bin paket takviye gıda ürününün hediye edildiği bir çekiliş yarışması düzenlemişti.
Usana 275 bin dolar ödemeyi kabul etti ve toz içeceği daha az kurşun içerecek şekilde yeniden formüle edeceğini ya da California'da satılan ve hala önemli düzeyde kurşun içeren ürünlere bir uyarı etiketi yerleştireceğini taahhüt etti.
Öz'ün kampanya ekibi, programın kamuya açık bilgileri kullanarak reklamverenleri taramasının "yaygın bir uygulama" olduğunu söyledi. Öz ise Usana’nın üretim tesislerini ziyaret etmişti.
Gizlilik anlaşmaları
Mehmet Öz, Senato yarışında bu bağlantıları geride bırakmak için adımlar attı. Gizlilik anlaşmaları imzaladıkları için deneyimlerini anlatmak için isimlerinin gizli kalmasında ısrar eden iki eski program çalışanına göre, Öz'ün siyasi danışmanları internet sitesinin kontrolunu ele aldı ve arşivlenmiş olan programdan görüntüleri kaldırdı.
Bazı bölümler ise yıllar boyunca şüpheci haberlerle belgelendi.
2015 yılındaki bir bölümde Öz, geçmişte partilerdeki alkol tüketiminden endişe duyan bir kadına "karaciğer detoks takviyesi" denemesini tavsiye etmiş ve "Sana çok sevdiğim bir tanesini göstereceğim" demişti.
İlk olarak Los Angeles Times gazetesinde yer alan habere göre Öz, kadına Usana'nın Hepasil ürününün, karaciğerine "olmuş olabilecek pek çok şeyi tersine çevirebileceğini" söyledi.
ABD Sağlık Bakanlığı'na göre ise bu besin takviyelerinin kullanımını destekleyen çok az klinik kanıt bulunuyor.
2018'de YouTube'da yayınlanan bir başka bölümde Doktor Öz, VisionEx'i tanıttı. Öz, ürünün gözleri "yenileyebileceğini" ve görme kaybıyla mücadele edebileceğini söyledikten sonra TV stüdyosunda "bu konuda güvendiği bir bilimadamına" başvurdu.
İzleyicilere "Herkes sağlıklı gözler ister mi?" diye soran Öz daha sonra stüdyodaki tüm katılımcılara ücretsiz VisionEx vereceklerini duyurdu. Öz'ün programındaki diğer bölümlerden farklı olarak bu bölüm halen internette mevcut.
Hidroksiklorokin hisseleri
Corona virüsü pandemisi sırasında Öz, sıtma ilacı hidroksiklorokini potansiyel bir tedavi olarak tanıttı. Ancak ilaç kalp ritim bozukluklarına, şiddetli karaciğer iltihabına ve böbrek yetmezliğine neden olabilir. Ayrıca virüs tedavisinde de etkisiz olduğu tespit edildi.
İlk olarak CNBC’nin yayınladığı habere göre Öz'ün mali beyanları, hidroksiklorokini piyasaya sunan iki şirkette en az 630 bin dolarlık hisse senedine sahip olduğunu gösteriyor.
Mehmet Öz’ün ürünlerini tanıttığı diğer şirketler de yasal incelemeye tabi tutuldu.
Öz 2005 yılı civarında, Federal Ticaret Komisyonu (FTC) tarafından dava edilen New Vision International ve Vemma Nutrition'ın kurucusu Benson Boreyko ile tanıştı.
Bu yasal karışıklıklar arasında Öz, Vemma'nın ürünlerinden birini tanıtırken, Boryeko da Öz'un kurduğu ve Vemma'nın bağışçı olduğu bir kar amacı gütmeyen kuruluşun yönetim kurulunda görev yaptı.
1998'deki ilk FTC davası, Öz ve Boreyko'nun tanışmasından birkaç yıl önce açılmış ve New Vision International'ın ürününün dikkat eksikliği/hiperaktivite bozukluğunu tedavi edebileceğine dair asılsız iddialarını hedef almıştı.
İkinci dava 2015 yılında, Vemma Nutrition'ı yasadışı bir saadet zinciri olmakla suçladı.
Şirketler her iki davada da uzlaşmaya varmış ancak herhangi bir suç işlediklerini kabul etmemişlerdi.
FTC, Vemma anlaşmasının şirketin ve üst düzey yetkililerin para kaybeden kişilere 2,2 milyon dolar geri ödeme yapmasıyla sonuçlandığını söyledi.
Öz, Vemma'nın yıllık kongrelerinin üçünde konuşmak ve ürünleri satmak için kaydolan kişilerle pazarlama görüşmelerine katılmak dahil çeşitli Vemma faaliyetlerine katıldı.
Şirket tarafından yapılan açıklamalara göre, bir kongrede Vemma'nın tanıtım dosyasında Öz'ün "Vemma marka ortaklarını samimi ve interaktif, toplu bir etkinlikte beslenme konusunda eğiteceği" yazıyordu.
Öz ayrıca Vemma'nın ürünlerini de halka tanıttı. Bunlardan biri olan enerji içeceği Verve'e, programında, sosyal medyada ve başka mecralarda yer verdi.
Öz, 2013 yılındaki bir bölümde bu ürünü, sağlıklı beslenme tavsiyelerine "yorgunlukla mücadelede favori atıştırmalıklardan biri, beni gün boyu idare ediyor: bir avuç badem ve yarım Verve enerji içeceği" olarak tanımladı.
Esquire dergisinin 2008'deki "Dr. Öz'e Sorun" köşesinde, 60 yaş altı bir erkek için en iyi multivitamin için iki tavsiyesinden biri olarak Vemma'nın içecek ürün serisi "sıvı Vemma"yı tanıttı.
Öz’ün her iki desteği de Vemma'nın tanıtım materyallerinde yer aldı.
Ünlü cerrah ve Boreyko arasındaki ilişki, programındaki ürünlerin tanıtımının ötesine geçerek, 2003 yılında Öz tarafından kurulan ve okullardaki sağlık eğitimini iyileştirmeyi amaçlayan HealthCorps adlı kar amacı gütmeyen bir gruba kadar uzandı.
Boreyko, HealthCorps yönetim kurulu üyesi oldu ve Vemma, HealthCorps'un 2008 ile 2013 yılları arasındaki yıllık raporlarında bağışçı olarak yer aldı.
Kar amacı gütmeyen tüketici izleme kuruluşu Truth in Advertising, Vemma'nın HealthCorps'a 1 milyon dolardan fazla bağış yaptığını ve Öz'ün kısmen Vemma'nın katkıları nedeniyle programında Verve'i desteklediğini bildirdi.
Vergi beyannameleri ve yıllık raporlara göre Usana da Öz'ün HealthCorps'una 2012'den bu yana en az 8 milyon dolar bağışta bulundu.
Buna ek olarak, şirketin kurucusunun oğlu olan eski Usana CEO'su Dave Wentz, kayıtlara göre 2016 ile 2020 yılları arasında 700 bin ile 1,5 milyon dolar arasında bağış yaptı.
Öz'ün rolü, uzun bir TV reklamcıları çizgisini takip ediyor. Ancak önemli bir farkla.
"Amerikan televizyonu her zaman bir şeyler satmakla ilgili olmuştur" diyen Syracuse Üniversitesi profesörlerinden Robert Thompson televizyon çağının başlangıcında Camel sigarası reklamlarıyla dolu bir NBC programını hatırlattı.
Bu program izleyicileri, "Arkanıza yaslanın, bir Camel yakın ve son 24 saat içinde tarihe geçen olayların görgü tanığı olun" çağrısında bulunan haber bülteni "Camel News Caravan"dı.
Associated Press’in konuştuğu Profesör Thompson, Öz'ün programının farkınınsa, olup bitenlerin açık olmamasından kaynaklandığına dikkat çekti.
Thompson, "Programın adı 'Usana Dr. Öz Show' değildi. O sizin güveninizi inşa etti. Doktorunuzu yılda bir kez ziyaret ediyordunuz. Doktor Öz'ü ise her gün’’ dedi.
ABD Senatosu yarışının sonucu, seçmenlerin ilk kez aday olan Doktor Mehmet Öz’ü televizyonda canlandırdığı güvenilir doktor olarak mı yoksa tıbbi değeri tartışmalı ürünleri defalarca tanıtan bir pazarlamacı olarak mı gördüklerine bağlı olabilir.
