21 Şubat Dünya Anadil Günü nedeniyle Diyarbakır’da Kürtçe eğitim veren kreşin öğrencileri ve aileleri için “dengbej” dinletisi düzenlendi. Belediye başkanları da pazarları ve esnafı gezerek Kürtçe etiketler dağıttı.
Kürtler’in yüzlerce yıllık sözlü edebiyat türlerinden olan “dengbejlik” sanatının icra edildiği Diyarbakır’ın Sur içindeki dengbej evinin Dünya Anadil Günü dolayısıyla küçük konukları vardı.
Kayyum döneminde kapatılan ve sekiz yıl aradan sonra yeniden açılan Kürtçe kreşin öğrencileri ve aileleri dengbejlerin konuğu oldu.
Dengbejlerin kimisi bir aşkı anlatıyor, kimisi savaşı, kimisi ise iki aşiret arasında geçen bir kan davasını… Minikler hayatlarında ilk kez karşılaştıkları dengbejleri merakla dinliyor. Çocuklarla birlikte ebeveynleri de söylenenlere kulak kabartıyor.
Kayapınar Belediyesi tarafından düzenlenen etkinliğin amacı 21 Şubat Dünya Anadil Günü’nde Kürtçe’ye olan duyarlılığı arttırmak. Hafta boyunca belediyeler tarafından düzenlenen etkinliklerin son halkası da dengbej dinletisi oldu.
Uluslararası Anadili Günü'nün asıl adı Anadili Hareketi Günü. Daha önce 21 Şubat günlerinde Bengali Dili Hareketi için Bangladeş polisi ile çatışan Bangladeşli üniversite öğrencileri, öldürülmelerinin yıl dönümünde anılıyordu. UNESCO tarafından 1999 yılında alınan bir kararla, her yıl 21 Şubat Uluslararası Anadili Günü olarak kabul edildi. Bu gün, UNESCO üyesi ülkeler tarafından kutlanıyor.
"Ana dilimizi yaşatırsak kendimizi daha iyi var edebileceğimizi düşünüyorum”
Dinletinin ardından VOA Türkçe’nin sorularını yanıtlayan aileler, Kürtçe için duyarlılık çağrısı yaptı. Oğluyla birlikte etkinliğe katılan Neslihan Yaşar, toplumun anadilinden uzaklaştığını savundu.
Anadillerin yok olmaması için eğitimde kullanılması gerektiğini vurgulayan Yaşar, “Kendi ana dilimde kendimi geliştirdiğim sürece, ana dilimi geliştirdiğim sürece kendimi daha iyi ifade edebileceğimi düşünüyorum. Bazen Türkçe ifade ettiğim zaman bir süre sonra kopuyor. Kürtçe‘ye dönmek zorunda kalıyorum. Bunun için yasal düzenlemelerle, eğitim alanında düzenlemelerle kendi ana dilimizi geliştirebileceğimiz, kendi ana dilimizde eğitim görebileceğimiz bir ortam oluşursa ana dilimizi yaşatırsak kendimizi bu anlamda daha iyi var edebileceğimizi düşünüyorum” dedi.
"Ana dilimizi öne çıkarmak açısından ne gerekiyorsa yapmaya hazırız"
Kreş öğrencisi oğlu ile birlikte dengbej dinlemeye gelen Hasine Can ise anadilini çocuklarına aktarmak istediğini belirtti. Kürtçe’nin yeterince kullanılmadığını ifade eden Can şöyle konuştu:
“Sahip çıkılıyor olabilir ama yeterince kullanılmıyor. Çünkü her yerde Türkçe konuşuluyor. Kendimiz de buna dahil. Akademik bir dil olarak kullanmadığımız için, mahalle ya da aile dilinden bize geldiği için net bir şekilde kullanamıyoruz. Kendi ana dilimizi öne çıkarmak açısından ne gerekiyorsa yapmaya hazırız. Özellikle kendi çocuğumuza aktarmak için.”
“Eğitim hakkı elde edemezsek Kürtçe de risk altına girer”
Kürtçe'nin geliştirilmesi, resmi dil olması ve okullarda öğretilmesi amacıyla kurulan Kürt Dil Platformu’nun sözcüsü Şerefhan Ciziri, Kürtçe’nin Zazaca lehçesinin kaybolma tehlikesiyle karşı karşıya olduğunu söyledi.
VOA Türkçe’ye konuşan Ciziri, etkinliklerde Kürtçe konuşulması çağrısı yaparak, “Eğer yakın gelecekte eğitim hakkı elde edemezsek Kürtçe de risk altına girer. Kuruluşlarımız, sivil toplum örgütlerimiz, siyasetçilerimiz, aydınlarımız, edebiyat, sanat, siyasi etkinlikler yapanlar kendi aralarında Kürtçe konuşmalıdır. Eğer Kürtçe konuşmazsan, başkalarına ‘Kürtçe konuş, niye dilini unuttun?’ dersen bu bir sorundur. Kürt siyaseti Kürtçe siyaset yapmalıdır. Nasıl ‘devlet Kürtçe’yi resmi dil yapsın’ diyorsak, kendi aramızda da öyle yapmalıyız” değerlendirmesinde bulundu.
Belediye eş başkanlarından Kürtçe etiket
Diyarbakır’daki belediyeler de Dünya Anadil Günü için değişik etkinlikler düzenledi.
Diyarbakır Büyükşehir Belediyesi Eş Başkanı Serra Bucak, semt pazarlarını gezerek, pazarcılara üzerinde meyve ve sebzelerin Kürtçe isimlerinin yazılı olduğu etiketler dağıttı. Bucak, işyerlerine de giderek, kapılarına Kürtçe "açık-kapalı" ve "hoş geldiniz" tabelaları astı.
Bağlar Belediyesi Eş Başkanı Leyla Ayaz da Bağlar ilçesinde benzer bir çalışma yaptı. Ayaz, bir pazarcıya, 21 Şubat’ın önemini anlattıktan sonra, “Bizim anadilimiz Kürtçedir. Bu yiyeceklerin isimlerini Kürtçe olarak yazıp, size hediye edelim” dedi.
Anadillerin kullanımı hangi düzeyde?
Diyarbakır’da bulunan Sosyo-Politik Saha Araştırmaları Merkezi, “Anadillerin kullanım düzeyi ve talepler” başlıklı bir anket yaptı. Ankete, 28 Ocak- 11 Şubat 2025 tarihleri arasında 22 kentte yaşayan 1285 kişi katıldı.
Ankette sorulan “Anadilinizi ne düzeyde anlayabiliyorsunuz?” sorusuna katılımcıların yüzde 33,9’u “çok Yeterli”, yüzde 33,2’si “yeterli”, yüzde 26,5’i “yetersiz” ve yüzde 6,4’ü “hiç anlamıyorum” yanıtlarını verdi.
“Anadilinizde ne düzeyde konuşabiliyorsunuz?” sorusuna ise yüzde 27,2 “çok yeterli”, yüzde 36,6’ı “yeterli”, yüzde 27,2’i “yetersiz”, yüzde 9’u ise “hiç” yanıtlarını verdi.
Yeterli konuşamama nedeni sorulan katılımcıların yüzde 29’u “aile içinde konuşulmadığını”, yüzde 17,6’sı “çevresinde Türkçe konuşulduğunu”, yüzde 13,9’u “anadilde eğitim almadığını” söyledi. Yüzde 7,8’i ise “asimilasyon politikalarından dolayı”, yüzde 6,9’u da “anadilim yasaklı olduğu için” şeklinde yanıtlar verdi.
“Anadilinizde ne düzeyde okuyabiliyorsunuz?” sorusuna da katılımcıların yüzde 21,9 “çok yeterli”, yüzde 25’i “yeterli”, yüzde 31,1’i “yetersiz”, yüzde 22,1’i “hiç” diye yanıtladı. Okuyamama ve yetersiz okuma sebeplerine dair de katılanların yüzde 54’ü anadilde eğitim almamasını ve yüzde 10,2’si eğitim dili olmamasını gerekçe gösterdi.
“Çocuğunuz için 'anadilinde konuşursa ayrımcılığa uğrar’ kaygısını duyuyor musunuz?” sorusuna ise katılımcıların yüzde 49’u "Evet" yanıtı verdi. "Anadilinizin korunması ve geliştirilmesi gerektiğini düşünüyor musunuz?" sorusuna da yüzde 97,7’si "Evet" dedi.
“Anadilinizin korunması ve geliştirilmesi için birinci öncelik olarak ne yapılmasını önerirsiniz?” sorusuna ise katılımcıların yüzde 31,8’i "eğitim/öğretim dili olmalı", yüzde 30,4’ü ‘yasal/anayasal güvencelere kavuşmalı’, yüzde 26,6’sı "resmi dil olarak kabul edilmeli" yanıtlarını verdi.
Forum