Türkiye’de, resmi açıklamaya göre, ilk Corona vakasının görüldüğü günden bu yana tam bir yıl geçti. Bu bir yıl, zaten ekonomik sıkıntılarla boğuşan esnaf için yıkıcı oldu.
Sadece Mersin’de Mart 2020-Eylül 2020 tarihleri arasında bin 100 esnaf kepenk kapattı. Mersin Esnaf ve Sanatkarlar Odası Birliği’nin (MESOB) verilerine göre, bu süreçte 45 binden fazla kişi işsiz kaldı. MESOB’un Ekim ayı sonunda açıkladığı rapora göre, iş yerlerinin en çok kapandığı ilçeler Toroslar, Mezitli ve Tarsus.
Ekrem Yılmaz, Mezitli’de esnaf. Mersin’e has kerebiç ve cezerye tatlıları üreten bir şirketin ilçedeki şubesini işletiyor. VOA Türkçe’ye konuşan Yılmaz yaşadıkları zorlukları şöyle anlatıyor: “Esnaf olarak bittik bir yıl çerçevesinde. Artı, esnafa kira yardımı yapılıyor yok bin lira, yok 500 lira, ben kendim başvurdum, bura için dedi ki “Şirkettir, ödemiyoruz.” İzmirşdeki işyerim için başvurdum o da “Emeklisin” diyerek oraya da ödemediler. O da bir hayal yani. Kesinlikle kira yardımı falan olmadı.”
Yılmaz, pandemi süresince yaşadıkları maddi kaybın en az yüzde 50 olduğunu söylüyor: “İnsanlar sokakta dolaşmayınca yani nasıl gelip adam ürün alabilir? Sokağa çıkma yasağı var. İşçi de çıkardık, artı elimizde avucumuzda olanı da tükettik, tekrar kredi başvurusunda bulunduk, o da verilmedi. Öyle yaşayıp gidiyoruz.”
“Öğle saati bir tane dolu masam yok”
Murat Çete de Mersin’in en ünlü tantunicilerinden birinin Mezitli şubesini işletiyor. Normalde 17 kişinin çalıştığı işletmede pandemi sürecinde dönüşümlü olarak 3-4 kişi çalışmış. Murat Çete, “Bizi çok kötü etkiledi, yani bütün esnafları çok kötü etkiledi. Çalışanların hali zaten perperişan. Burada adam asgari ücretle, asgari ücret üstü çalışıyor, kira, iki çocuk, geçim nasıl olacak? Dönüşümlü çalıştık, işten çıkan olmadı çok şükür. Ama çok zor durumdalar yani. Özellikle işçiler”diye anlatıyor.
Çete, pandemi sürecinde koşullu sunulan kira desteğinin yetersiz olduğunu söylüyor: “Benim 30 bin lira kiram var. 30 bin lira kiradan bana bin lira destek… Nereme yetecek?”
Murat Çete geçen hafta açıklanan kontrollu açılımın da şu ana kadar herhangi bir getirisi olmadığını vurguluyor: “Restoranlar şu anda yüzde 50 kapasiteyle açıldı ama yani bizim işimizde yüzde 10 bile artış olmadı. Daha da geriledik. Şöyle baksana, öğlen saati. Saat bir buçuk. Bir tane dolu masam yok. Çünkü korkuyor, insanlar korkuyor. Korkuyor, korktuğu için yani diyecek bir şeyim yok. Şu durumda biz bile öyleyiz yani, para alışverişinde, yemek götürürken, masaya giderken biz bile korkuyoruz.”
Çete, restoranlara kısıtlamalar boyunca tanınan paket servisi serbestisinin normal kazançlarının yüzde 10’u bile olmadığını söylüyor: “Bizim paket servisi açma şeyimiz de şudur ki; günde ama 20 tane, ama günde 10 tane paketimiz vardır, buraya gelenlerin ekmeği çıksın. Amaç kar değil zaten, milleti çevirmek. Başka bir şey değil. Bilmiyorum yani ben ne olacağımızı, çok kötü durumdayız.”
“Tamamen çöktük"
Ergün Aydın Mezitli’de sıkma, börek ve gözleme satan küçük bir işletme sahibi. Esnafın yaşadığı ekonomik sorunların üzerine salgının da gelmesi onu çok olumsuz etkilemiş: “Zaten her şeyi ucu ucuna yetiriyorduk bu pandemiden önce, bu pandemi de girince tamamen çöktük. İş anlamında, para anlamında, psikoloji anlamında, hayat anlamında. Yani ne yapacağımızı şaşırdık, nereye başımızı sokacağımızı da şaşırdık. Aşağı tükürüyoruz sakal, yukarı tükürüyoruz bıyık. Yani bir çare, bir cansuyu, ne bileyim yani, bekliyoruz yani.”
Aydın, üretim maliyetlerinin aşırı derecede arttığını, ancak kendilerinin hala ürettiklerini aynı fiyata sattıklarını söylüyor: “Üç liraya aldığımız, örnek veriyorum, temsil konuşuyorum, bir malzeme 10 lira oldu. Ben hala 3 liraya sıkma veriyorum. Yüz küsur liraya aldığım bir sıvı yağ, 250’lere dayandı. Bir margarin 1 liralarda gezerken, 2 buçuk 3 lira oldu. Un… Örnek veriyorum 45’e, 50’ye alırken 90’a, 100’e dayandı. Ben nasıl para kazanacağım, nasıl kira ödeyeceğim, nasıl vergilerimi ödeyeceğim, nasıl işçilerin parasını ödeyeceğim? Şu an benim başıma bir şey gelse kim bakacak bana? Cebimde param yok, kim bakacak?”
Aydın da Murat Çete gibi yüzde 50 kapasiteyle çalışma serbestisinin yetersiz olduğunu vurguluyor: “Bizim dükkanımız 30 metrekare bir yer. Şimdi ben içeriye 3-4 tane masa attım. Masalar arası mesafe bir buçuk metre olacak diyor. Ben oraya 3-4 masa attığım zaman bunun bir ya da iki masasını kullanacağım ben. Ben iki kişi aldığım zaman dükkana, nasıl para kazanacağım? Sabahın beşinde geliyorum, akşamın sekizine kadar buradayım. Bitmişiz yani. Kafamızı vuracak taş arıyoruz.”
“9 aydır oturuyoruz”
Mezitli’de okey salonu işleten Turan Çiçek de yaşananlardan şikayetçi: “Yaklaşık bir 9 aydır böyle oturuyoruz, ne gelen var, ne giden var. Zaten her taraf kapalı. Akşam oluyor zaten saat 7’de kapanıyoruz. Zorla geçiniyoruz. Kiralarımız üst üste binmiş, mal sahibi de biraz sabırlı bekliyor bizi, o da mecbur, o kiradan kazanmaya çalışıyor. Birbirimizi idare ediyoruz, ne yapabiliriz ki?”
Mezitli sahilinde belediyeye ait bir kulübede meyve suyu satan Burhan Damar da, açık havada ve ayaküstü satış olmasına rağmen gelirin yüzde 20-30 civarında düştüğünü söylüyor: “Hemen sıkıp veriyoruz, paket gibi ona rağmen etkisi oldu, açık havada olduğu halde. Günlük 3 sefer maske değiştiriyorum, (müşteriler) masafeli duruyorlar, karşıdan veriyorum, buradan tezgahın oradan. Mesafeli olduğu için kendimi korudum yani bir senedir. Hazır eldiven kullanıyoruz, elimden geldiği kadar insanları yaklaştırmıyorum.”
“45 bin kişi işsiz kaldı”
Esnaf, tüm Türkiye’de olduğu gibi Mersin’de de salgından en çok etkilenenlerden. Mersin Esnaf ve Sanatkarlar Odası Birliği (MESOB) Ekim ayı sonunda “Esnafın Corona Haritası” isimli bir çalışma yayınladı. Buna göre Mart-Eylül ayları arasında bin 100 işletmenin kapanması sonrasında 45 binden fazla kişi işsiz kaldı. Aylık 60 ila 90 milyon liralık gelir kaybı yaşandı.
MESOB yaşanan kayıplar için merkezi ve yerel yönetimlere çağrı yaptı; destek, hibe ve yardım planlaması çağrısında bulundu.
