Hak ihlalleri konusundaki yıllık raporunu açıklayan İnsan Hakları Derneği Diyarbakır Şubesi, 6 Şubat 2023’te meydana gelen depremlerin hak ihlallerini arttırdığına dikkat çekti. Bölgedeki 7 bin 229 hak ihlalini kayda geçiren İHD, ihlallerin önüne geçilmesi için sivil toplum örgütleriyle işbirliği önerisi yaptı.
İnsan Hakları Derneği Diyarbakır Şubesi’nin hazırladığı “Doğu ve Güneydoğu Anadolu Bölgesi 2023 Yılı İnsan Hakları İhlalleri” raporu basın toplantısıyla açıklandı. İHD Şube binasında düzenlenen toplantıda açıklanan raporun “Yaşam Hakkı İhlalleri” başlığında, bölge kentlerinde “keyfi öldürme, silah ve orantısız güç kullanma, dur ihtarına uymama, yargısız infaz” gibi yollarla 6 kişinin kolluk güçleri tarafından açılan ateşle öldürüldüğü belirtildi.
Bölgedeki hapishanelerde 6 mahkumun hayatını kaybettiği vurgulanırken, 2 kişinin gözaltında intihar ettiği kaydedildi. Faili meçhul siyasi saldırılar sonucu 1 kişinin öldüğü ifade edilirken, raporun “Resmi hata ve ihmaller sonucu ölüm” başlığı altında 6 kişinin ölümüne, en az 241 kişinin yaralanmasına yer verildi.
9 kolluk görevlisinin intihar ve şüpheli şekilde hayatını kaybettiğine vurgu yapılan raporda, bölge kentlerinde faaliyet yürüten en az 12 siyasi parti yöneticisi ve üyesi, mesleki faaliyetlerini icra eden en az 7 gazeteci, 1 öğretmen, 2 işçi, 1 avukat ve 5 doktorun uğradıkları saldırılar sonucu yaralandığı ifade edildi
Raporda bölgede ve sınır ötesi çatışmalarda en az 66 kolluk görevlisinin ve 116 silahlı militanın öldüğü belirtildi.
Rapora göre bölgede 4’ü çocuk, 14’ü kadın olmak üzere; en az 28 kişi intihar etti, 8’i çocuk, 24’ü kadın, en az 48 kişi ise şüpheli bir şekilde yaşamını yitirdi.
36 kadının aile içi şiddet, 10 kadının ise toplumsal alanda uğradığı saldırı sonucu yaşamını yitirdiği bilgisi de raporda yer aldı. Aynı şekilde 3 çocuğun aile içi şiddet sonucu, 4 çocuğun ise toplumsal alanda şiddet sonucu yaşamını yitirdiğine dikkat çekildi.
Bir yıl içinde 1809 kişinin gözaltına alındığına vurgu yapılırken, 7 kişinin gözaltında, 182 kişinin gözaltı yerleri dışında, 77 mahkumun ise hapishanelerde işkence ve kötü muameleye maruz kaldığı iddiasıyla İHD’ye başvurduğu belirtildi.
Raporun “Ekonomik ve Sosyal Haklara Yönelik İhlaller” başlığında ise şu bilgilere yer verildi:
- “İş güvenliğinin sağlanmadığı çalışma koşullarında yaşanan kazalarda en az 114 işçi yaşamını yitirdi, 13 işçi yaralandı.
- En az 2 kişi görevinden alındı, en az 3 kişi hakkında idari soruşturma başlatıldı.”
Bölgede en az 7 bin 229 hak ihlalinin kayıtlara geçtiği belirtilen raporda 6 Şubat depremlerinin ihlalleri arttırdığı tespitine yer verildi.
Raporla ilgili değerlendirme yapan İHD Eş Genel Başkan Yardımcısı Rumeysa Deniz Kaya, depremin üzerinden bir yılı aşkın süre geçmiş olmasına rağmen, yıkımın gerçek boyutunun hangi düzeyde olduğuna dair kamuoyunu tatmin edici bir açıklama yapılmadığını söyledi.
Depremin yarattığı ihlalin vahim olduğunu dile getiren Kaya, “Türkiye’de depremin etkilediği 11 ilin tamamında bugün dahi, başta barınma olmak üzere eğitim, sağlık ve beslenme gibi temel haklara erişim konusunda ciddi eksiklikler yaşandığını belirtmek isteriz. Bu açıklamamız vesilesiyle bir kez daha hükümete, deprem bölgesinde yaşanan her türlü yıkımın giderilebilmesi için etkili politikalar geliştirme çağrısında bulunuyoruz. Türkiye’nin bir deprem ülkesi olduğu gerçeğinden hareketle yaşanabilecek yeni depremlerin en az kayıpla atlatılabilmesi için ciddi tedbirler alınması gerektiğini hatırlatıyoruz” dedi.
Kaya, Kürt sorununun çözülmemesi nedeniyle bölgede hak ihlallerinin her yıl arttığını savunarak, “Şiddete dayalı bu politikalar ile ırkçı yaklaşımlar, ayrımcı uygulamalar ve cinsiyetçi politikalar derinleşmiş; bölgede özellikle kolluk görevlilerinin faili olduğu binlerce insan hakkı ihlali vakası yaşanmıştır” dedi.
En büyük sorun barınma
Basın toplantısının ardından VOA Türkçe’nin sorularını yanıtlayan İHD Şube Başkanı Ercan Yılmaz, depremden sonra barınma, temiz suya erişim, beslenme gibi konularda ihlal başvuruları aldıklarını söyledi.
Depremin yarattığı ihlallerin özellikle Adıyaman’da hala sürdüğünü savunan Yılmaz, “Adıyaman şubemiz de yıkıldı. Orada kurduğumuz konteyner şubemize başvurular hala devam ediyor. Hatay ve İskenderun'da çalışma yürüten arkadaşlarımız da özellikle TOKİ yapılarında dağıtım, hak sahipliği konusunda yurttaşların çok ciddi anlamda şikayetleri olduğunu hala iletiyorlar bizlere” dedi.
“İhlallerin azalması için devlet sivil toplum işbirliği şart”
İHD Doğu ve Güney Doğu Anadolu Bölgesi Temsilcisi Mehmet Tahir Saçaklı ise VOA Türkçe’ye yaptığı açıklamada, ortaya çıkan ihlal tablosunun nedenini şeffaf olunmamasına bağladı.
Deprem döneminde sivil toplum örgütlerinin çalışmalarına yapılan müdahalelere dikkat çeken Saçaklı, “O dönem için her şeyi kendi elinde toplayan, ’ben yaparım’ diyen ama kendisinin de yaşanan problemlerin ve ihlallerin çoğuna yetişemediği bir devlet pratiği sözkonusu” dedi.
İhlallerin azalması için devlet-sivil toplum işbirliğinin şart olduğuna vurgu yapan Saçaklı, şunları söyledi: “Bu yönüyle devlet ve sivil toplum biraraya gelerek, birlikte toplumsal yaşamdaki ortaya çıkan aksaklıkları, aksilikleri birlikte düzenleyebilir. Cumhuriyetin temelinden bugüne devlet eliyle her şey yapılır, ne yapılması gerekirse devlet yapar yaklaşımı problemli bir yaklaşımdır. Bunu deprem sonrası ve öncesi için de söyleyebiliriz. Bölgemizde yaşanan problemler, hak ihlalleri ve bu hak ihlallerinin devlet nezdinde yarattığı algı ve bu algının yönetilme şeklinin Türkiye'nin geneline yansıması sözkonusu. Merkezi bir hükümet anlayışı sözkonusu. Oysa yerelde, yerel yönetimlerin, yereldeki sivil toplumun, insanların, yurttaşların da bu çalışmalara katılabileceği, bunları birlikte koordine edebileceği bir toplumsal yapı inşa edilmesi gerekiyor.”
Forum