Georgia eyaletinde yaşayan 35 yaşındaki girişimci Natasha Nelson, sosyal normlar konusunda doğuştan gelen bir anlayışa sahip değildi. İlk kez tanışan insanların neden derin sohbetler yerine yüzeysel konuları konuşmayı tercih ettiklerini ya da insanların neden yataklarını düzeltmeyi sevdiklerini anlamıyordu.
Birkaç yıl önce küçük kızına otizm teşhisi konmasından hemen sonra Natasha Nelson'da da otizm olduğu belirlendi.
“Hayatınız her zaman karmaşa içindeymiş gibi hissettiyseniz, kendinizi rahat hissetmiyorsanız, kişisel olarak gelişim sağladığınızı düşünmüyorsanız, sadece günü kurtarmış gibi hissediyorsanız, kaybedecek neyiniz var?” diyen Nelson, benzer belirtiler gösterenleri teşhis aramaya teşvik ediyor.
Otizmin yaygın belirtileri arasında sosyal iletişimde sorun yaşama ve belirli rutinlere veya konulara takılma bulunuyor. Otizm, kişinin çocukluğu boyunca fark edilmeyebiliyor.
Ancak özellikle yetişkinlerle ilgilenmek üzere eğitilmiş sağlık uzmanlarının sayısının yetersiz olması nedeniyle, yaşamın ilerleyen dönemlerinde otizm teşhisi almak maliyetli ve zor olabiliyor. İşte yetişkinlerde otizm tanısı hakkında bilinenler:
Otizm nedir, genellikle ne zaman teşhis edilir?
Otizm spektrum bozukluğu, rutinleri katı bir şekilde izlemek, sabit veya takıntılı ilgi alanlarına sahip olmak, göz teması kurmakta veya sözsüz iletişimi anlamakta zorlanmak gibi bir dizi zihinsel ve sosyal zorlukla kendini gösteriyor.
Otizm tipik olarak çocukluk döneminde teşhis ediliyor. Amerikan Pediatri Akademisi, tüm çocukların 18 ay gibi erken bir dönemde otizm taramasının yapılmasını tavsiye ediyor.
Otizm teşhisi konan yetişkinlerin sayısı neden artıyor?
Son 10 yılda genellikle kendi çocuklarına tanı konulduktan veya sosyal medya paylaşımları üzerinden farkındalık edindikten sonra kendi nörolojik farklılıkları hakkında fikir edinmeye çalışan yetişkin sayısında artış görüldü. Geçen yıl tıp dergisi JAMA Network Open'da yayınlanan bir çalışmaya göre 2011'den 2022'ye kadar 26 - 34 yaş aralığındaki yetişkinler arasında otizm teşhisinde yüzde 452'lik artış oldu.
Otizmin bazı özellikleri, sosyal ilişkilerde yeni zorlukların ortaya çıktığı yetişkinlik dönemine kadar fark edilmeyebiliyor. Kimileriyse belirli davranışları nasıl gizleyeceklerini yani maskeleyebileceklerini öğrenmiş olabiliyor.
California San Francisco Üniversitesi'nde otistik yetişkinlerle çalışan psikolog Whitney Ence'e göre bazı kişiler, otizmle bağlantılı davranışlarını başkalarının yanında sergileyemeyeceklerini, bunları sadece yalnız kaldıklarında yapabileceklerini öğrenebiliyor.
Ayrıca, dikkat eksikliği ve hiperaktivite bozukluğu (ADHD) ve obsesif kompülsif bozukluk (OKB) gibi çeşitli sorunlar arasındaki semptomların örtüşmesi, otizm teşhisini zorlaştırabiliyor. Özellikle sözel olmayan sosyal ipuçları veya dikkat süresi, çalışma belleği ve problem çözme gibi yürütücü işlevlerdeki zorluklar, doğru teşhis konulmasını engelleyebiliyor.
Yetişkinlerde otizmin belirtileri neler?
Belirtiler her bireyde farklılık gösterebiliyor ve rutin davranışlardan hoşlanma ya da kendini bazı durumlarda çıkmaz içine sokma gibi özelliklerin çoğu otizmli olmayan kişilerde de gözlenebiliyor.
Ancak Texas Üniversitesi Tıp Merkezi'nden otizm uzmanı psikiyatr Dr. Arthur Westover, otizmin tanısal tanımını karşılamak için semptomların önemli bir bozulmaya neden olması gerektiğini vurguluyor.
Dr. Westover, “Hepimiz insanız. Rutinleri severiz. Rutinlerden zevk almak ve rutin yaşantıyla kendinizi daha iyi hissetmek otistik olduğunuz anlamına gelmez. Otizmde durum bundan biraz daha derine iniyor” diyor.
20 yılı aşkın süredir otizm teşhisiyle yaşayan 34 yaşındaki Russell Lehmann, rutinlerini hem rahat hem de stresli olarak tanımlıyor. Aynı yemekleri yemenin ve marketten hep aynı ürünleri satın almanın kendisini rahatlattığını söylüyor. Ancak her gün bir buçuk saat spor salonuna gitmezse, depresyon ve başarısızlık duygularıyla boğuşmaya başlığını da ekliyor.
“Spor salonuna gitmezsem o günü yaşamamış gibi hissediyorum” diyen Lehmann, “Rutinim olağanüstü derecede varoluşsal bir külfet çünkü her gece sadece işlevimi yerine getirmek için sevmediğim bir rutini yapmak zorunda olduğumu bilerek yatıyorum” şeklinde konuşuyor.
Teşhis süreci nasıl ilerliyor?
İnternette teşhis amaçlı çeşitli tarama araçları olsa da otizm tanısı koymak, karmaşık bir iş. Bu nedenle uzmanlar, psikiyatriste sevk için birinci basamak sağlık hizmetlerinde görevli doktorlarla görüşülmesini öneriyor.
Psikiyatri uzmanı, kişinin erken çocukluk döneminde otizm belirtilerinin varlığını doğrulamak için aile üyeleri ve arkadaşlarıyla görüşmek isteyebilir.
Bazı durumlarda ise psikologlar, standart otizm tanı testleri ya da kendi klinik değerlendirmesini uygulayabilir. Ancak otizm tanısı için beyin taraması veya kan testi bulunmuyor.
Bir yetişkin olarak otizm tanısı almak zaman alan ve maliyetli bir süreç olabilir. Dr. Westover, otistik yetişkinlerle çalışan uzman sayısının yetersizliğine dikkat çekiyor. Örneğin Natasha Nelson’ın tanı süreci üç yıl sürerken, 3000 dolardan fazla ödeme yapmak zorunda kalmış.
Psikolog Whitney Ence ayrıca profesyonel tanı almayı düşünenlerin “Beni profesyonel bir teşhise ihtiyacım olduğunu düşünmeye iten şey nedir? Hizmetlere erişmeye ihtiyacım var mı? Kullanamadığım hizmetler var mı?” gibi soruları kendilerine sormayı öneriyor.
Forum