Limon ihracatına iç talep için yetersiz kalabileceği gerekçesiyle sınırlandırma getirilmesi Mersinli üreticilerde rahatsızlık yarattı. Erdemli Ziraat Odası Başkanı Rasim Şahin, “Elimizde hem iç hem dış pazara yetecek limon var. İhracata izin çıkmazsa limonlar çürüyecek” dedi.
VOA Türkçe’ye konuşan Şahin, “Corona virüsünden dolayı dışarıdan talep çok. Dışarıda talep yüksek olunca iç piyasada da birden fiyatı arttırdılar. Fakat çiftçimizin elindeki fiyat artmadı, marketlerdeki, büyük AVM’lerdeki fiyat arttı. Devlet baktı ki AVM’lerde fiyat yüksek, elimizdeki limonun yeterli olmadığını sanıp ihracatı durdurdu. Fakat üreticimizin elinde hem ihracata hem de iç tüketime yetecek kadar limon var” dedi.
Şahin, salgın önlemleri nedeniyle restoranların, otellerin kapalı olduğunu hatırlattı; üreticinin buralara limon satamadığını söyledi. İhracat kısıtlaması da gelince limonların bir kısmının dalında bir kısmınınsa depolarda çürümeye terk edildiğini vurguladı.
Şahin’e göre sadece Mersin’in Erdemli ilçesinde 100 bin tona yakın limon çürüme tehlikesiyle karşı karşıya.
"Türkiye gibi üç devlete yetecek kadar limonumuz var”
Ali Dudu Erdemli’de bir limon üreticisi. İhracatın ön izne bağlanması kararının kendilerini mağdur ettiğini söylüyor: “Türkiye’ye yetmeyecek olayı filan yok. Mevcut limon Türkiye gibi üç devlete yeter. Ben dinlemedim, dinleyen arkadaşlar diyor ki; ’Tarım Bakanı çıktı dedi ki, bak biz frene bastık (fiyatları) nasıl düşürdük…’ Gel de burada bir vatandaşı dinle bakalım, vatandaş ne diyor? Türkiye’de mal bitse, mevcut depolardaki mal bitse, şu gördüğünüz şataflar (şataf limonu) 12 ay Türkiye’ye yeter. Buna ‘yediveren’ derler, ağacın cinsine. Yani senede 7 kere ürün verir.”
Tarım ve Orman Bakanı Bekir Pakdemirli, Ali Dudu’nun hatırlattığı sözleri 4 Nisan’da CNN Türk yayınında söylemişti. Pakdemirli, “Eylüle kadar, (yeni) hasada kadar önemli bir limon ihtiyacımız var. Bununla ilgili dedik ki ‘İzne tabi olacak bunun ihracatı’ ve ihracatta frene bastık. Fiyatların hepsi geriledi” demişti.
Üreticiler bugün limonun kilosunun kendilerinde 3 buçuk ila 5 lira arasında değiştiğini söylüyor. İstanbul halinde 15 Nisan itibarıyla limonun kilosu türüne ve kalitesine göre 4 lirayla 9 lira arasında değişiyor. Marketlerdeyse aynı tarih itibarıyla 10 lira civarında. Geçtiğimiz haftalarda fiyatlar 20 liraya kadar yükselmişti.
Ali Dudu, ihraç kısıtlaması kararıyla üreticinin ve tüketicinin mağdur, “aradaki fırsatçıların” zengin olduğunu savunuyor. “Buradan götürüyor adam İstanbul’da kaça satıyor? Şimdi (kilosu için) 3 liraya (diye) konuşuyorlar. Bunu götürüp markette 10 liranın üstüne satmanın hesabını yapıyor. Kime yaradı bu? Çiftçi silindi, arada fırsatçılar zengin oldu. Sen burada vatandaşın malını, ihracatını kapatıp da kaderiyle oynayacağına git oradakilere ‘Dur!' de. 'Sen bunu kaça aldın da kaça satıyorsun?', onu sorgula evvela bir.”
“İhracatın bir an önce açılmasını istiyoruz”
Kerim Dudu da babası Ali Dudu gibi limon üreticiliği yapıyor. Kendilerine ait 3 soğuk hava deposunun limonla dolu olduğunu, ihracat kapalı olduğu için alıcı bulamadıklarını söylüyor: “Depolarımızda ortalama 80’er ton mal var. Zamanı geçtiği için çürümeye başladı. Bir-iki aylık zaman zarfında eğer satılmazsa komple çürüyecek. Normal zamanda iki deponun boşalmış, sadece bir deponun kalmış olması gerekiyordu. Biz burada 5 liraya satıyorsak limonu, İstanbul, Ankara gibi büyük şehirlerde 15-20 liraya satılmasının sebebi biz değiliz. Sorumlusu biz değiliz, zararını biz çekiyoruz. Bize ‘Yükleyin götürün İstanbul’a, kendi malınızı kendiniz satın’ deseler, onu da yaparız. Bize orada yer bulsunlar, ona da razıyız. Ama ihracatı durdurup bunu üreticiye mal etmek doğru karar değil.”
Erdemli Ziraat Odası Başkanı Rasim Şahin de beklentilerinin hemen ihracatın açılması olduğunu söylüyor: “Limonlar şimdi satılmazsa yüzde 25-30 gibisi çürüyecek, kalan mallar da ucuza satılınca çiftçimiz zarar edecek. Girdi maliyetlerimiz yüksek, su paramız, gübre paramız, ilaç paramız, her şey yüksek. İhracatın bir an önce açılmasını, çiftçimizin, ihracatçımızın da önünün açılmasını istiyoruz.”
“İhraç kısıtlaması doğru ama üreticinin zararı karşılanmalı”
Üreticinin görüşü böyle, peki uzmanlar ne düşünüyor?
VOA Türkçe’ye konuşan tarım yazarı Ali Ekber Yıldırım’a göre limon fiyatları, salgına karşı C vitamini ve limon tüketilmesi çağrılarının ardından yükseldi. Talep artınca piyasadaki limon yetersiz kaldı ve bu da fiyatların yükselmesine neden oldu. Yıldırım’a göre iç talebi karşılamak için ihraç kısıtlaması doğru karar ama uygulamada eksiklik var: “Bu karar alınmadan ihracatçılardan stoklarınızdaki miktarı belirleyin ve bize bildirin diye Türkiye İhracatçılar Meclisi (TİM) üzerinden bir talep alındı. Fakat üreticiye bu sorulmadı. Tamam ihracatçının elindeki limon miktarını belirlemek önemliydi ama üreticide ne kadar var, bu belirlenmedi.”
Yıldırım bu durumun üreticiyi mağdur ettiğini, bu mağduriyetin giderilmesi gerektiğini savunuyor: “Bir karar alıyorsanız bunu sadece ihracatçı, piyasadaki tüketici açısından değil aynı zamanda üretenin de bundan nasıl bir zarar göreceğini hesaplayıp onun zararını karşılamanız gerekiyor. Üretici bu anlamda haklı, karar alındı, üreticide fiyat düştü, limonunu değerinde satamadı veya satamıyor.”
Yıldırım’a göre her ne kadar uygulamada eksiklik olsa da Mersinli üreticilerin "ihracat kısıtlamasını bir an önce kaldırın" çağrısı çözüm değil: “Bu kararı kaldırabilir hükümet, ‘tamam kaldırdım’ der ve kısa sürede Türkiye’nin elindeki limonun tamamı da ihraç edilebilir. Çünkü talep çok yüksek. Birçok ülke şu anda limon istiyor. Bu ihraç edilir ama bu kez Eylül ayına kadar Türkiye’de tüketeceğimiz limon kalmaz. O zaman biz limon ithal edeceğiz. Bir dolara ihraç edeceğimiz limonu biz 3-4 dolara geri almış olacağız. Bu hem ekonomimiz için hem de tüketiciler açısından ciddi bir sıkıntı olur. O zaman yapılacak kolay iş şu; üreticinin zararını karşılamak. Soğanda ve patateste benzer bir durum oldu, bunların ihracatı ön izne bağlandı. Eğer biz onu yapmasaydık dünyada özellikle Hindistan’daki üretim eksikliği nedeniyle soğanda fiyatlar çok yükseldi, yani Türkiye soğanı 1 liraya satacaktı ama 3-5 liraya ithal etmek zorunda kalacaktı. Ama buna gerek kalmadı, kendi içerisinde bu sorunu çözmüş oldu."
