İsveç Kraliyet Bilimler Akademisi, 2024 Sveriges Riksbank Ekonomi Bilimleri Ödülü'nün, "kurumların nasıl oluştuğu ve refahı nasıl etkilediği konusundaki çalışmaları nedeniyle" Daron Acemoğlu, Simon Johnson ve James A. Robinson’a verildiğini duyurdu.
Profesör Daron Acemoğlu, 2006'da Nobel Edebiyat ödülü alan Orhan Pamuk ve 2015'te Nobel Kimya Ödülü'nü alan Aziz Sancar'dan sonra Nobel Ödülü alan üçüncü Türk vatandaşı oldu.
“Ülkeler arasındaki büyük gelir farklılıklarını azaltmak günümüzün en büyük zorluklarından biri” diyen 2024 Nobel Ekonomi Ödülü Komitesi Başkanı Jakob Svensson, Acemoğlu, Johnson ve Robinson'un çığır açan araştırmaları sayesinde “ülkelerin neden başarısız ya da başarılı olduklarının temel nedenlerini çok daha derinlemesine anlayabiliyoruz” şeklinde konuştu.
Komiteden yapılan açıklamada, üç akademisyenin çalışmaları, “ülkelerin refah düzeylerindeki farklılıkların bir açıklamasının da sömürgeleştirme sırasında ortaya konan toplumsal kurumlar olduğunu göstermiştir” denildi.
Avrupalılar’ın dünyanın büyük bir bölümünü sömürgeleştirdiğinde, bu toplumlardaki kurumların da değiştiğini kaydeden Nobel Ekonomi Ödülü Komitesi, bu değişimin “bazen dramatik olsa da her yerde aynı şekilde gerçekleşmediğinin” altını çizdi.
“Bazı yerlerde amacın yerli halkı sömürmek ve kaynakları sömürgecilerin çıkarları için kullanmak” olduğunu belirten Komite, bazı yerlerdeyse sömürgecilerin Avrupalı göçmenlerin uzun vadeli faydası için kapsayıcı siyasi ve ekonomik sistemler kurduğunu hatırlattı.
Komitenin açıklamasında Daron Acemoğlu, Simon Johnson ve James A. Robinson’ın “ülkelerin refah düzeylerindeki farklılıkların bir açıklamasının da sömürgeleştirme sırasında ortaya konan toplumsal kurumlar olduğunu gösterdiği” belirtildi.
Komite, “Kapsayıcı kurumlar genellikle sömürgeleştirildikleri zaman yoksul olan ülkelerde uygulamaya konmuş ve zaman içinde genel olarak müreffeh bir toplumun oluşmasıyla sonuçlanmıştır. Bu, bir zamanlar zengin olan eski sömürgelerin şimdi neden fakir olduğunun önemli bir nedenidir ve bunun tersi de geçerlidir” dedi.
Haberi yaşadığı Amerika’da değil Atina’da bulunduğu sırada alan ve basın toplantısına telefonla bağlanan Acemoğlu, ödülü kazandığını öğrendiğinde verdiği tepkiyi “şaşkınlık ve şok olarak” tanımladı. “Çok mutluyum, bu gerçek bir şok ve harika bir haber, teşekkür ederim. Böyle bir şeyi asla beklemezsiniz” diyen Acemoğlu “Sanırım Napolyon'un dediği gibi, subay okuluna gittiğinizde general olmayı hayal edersiniz ama başkan ya da kral olmayı değil. İyi bir kariyere sahip olmayı hayal edersiniz, ama bu onun da ötesinde ve üstünde, bu yüzden büyük bir sürpriz ve onur” dedi.
Ödüle layık görülen çalışmasıyla ilgili olarak "Demokrasiyi yerleştirmek çok zordur” tespiti yapan Acemoğlu, “Genel anlamda, yaptığımız çalışmalar demokrasiden yana, ancak demokrasi her derde deva değil” dedi.
“Otoriter büyüme genellikle daha istikrarsızdır ve genellikle çok hızlı ve orijinal yeniliklere yol açmaz” diyen Acemoğlu “Çin biraz zorlu bir ülke çünkü son zamanlarda yapay zeka gibi bazı sektörlere çok fazla yatırım ve diğer kaynakları akıtmaya başladı. Ancak benim bakış açım genel olarak bu otoriter rejimlerin çeşitli nedenlerle uzun vadeli sürdürülebilir inovasyon sonuçları elde etmekte daha zorlanacağı yönünde” diye devam etti.
Acemoğlu ve Robinson, “Ulusların Düşüşü” kitabını beraber kaleme almıştı
Acemoğlu ve Robinson 2012 yılında çok satan “Ulusların Düşüşü: Gücün, Refahın ve Yoksulluğun Kökenleri” adlı kitapta ülkelerin yoksul kalmasından insan kaynaklı sorunların sorumlu olduğunu savunmuşlardı.
Acemoğlu ve Robinson'un kitapta yakından inceledikleri yerlerden biri, ABD-Meksika sınırında yer alan Nogales şehriydi.
Kitapta aynı coğrafyayı, iklimi, çoğunlukla aynı ataları ve ortak bir kültürü paylaşmalarına rağmen, sınırın her iki tarafında yaşamın çok farklı olduğu anlatılıyor. Kuzeyde yani ABD'nin Arizona eyaletindeki Nogales'te yaşayanların nispeten refah içinde ve uzun ömürlü olduğu, çoğu gencin liseden mezun olduğu belirtiliyor. Güneyde, Meksika'nın Sonora bölgesindeki Nogales'te yaşayanlarınsa “genel olarak çok daha yoksul oldukları, işlenen organize suçların şirket kurmayı ve işletmeyi riskli hale getirdiği, yolsuzluğa bulaşmış politikacıların görevden alınmasının zor olduğu” kaydediliyor.
Ekonomistlere göre aradaki fark, mülkiyet haklarını koruyan ve vatandaşlara yönetimde söz hakkı veren ABD sistemi.
Pazartesi günü yaptığı açıklamada ABD ve Avrupa'daki demokratik kurumların halk desteğini kaybettiğine dair endişelerini dile getiren Acemoğlu, “Demokrasiler, özellikle de halk onların yetersiz performans gösterdiklerini düşündüğü zaman düşük performans gösterirler. Demokrasilerin zor bir dönemden geçtiği bir dönemdeyiz. Bir anlamda, daha iyi yönetişimin yüksek zeminini geri kazanmaları oldukça önemli” şeklinde konuştu.
Galatasaray Lisesi’nden 1986’da mezun olan İstanbul doğumlu 57 yaşındaki Daron Acemoğlu, York Üniversitesi’nde (İngiltere) lisans ve London School of Economics’te (LSE) yüksek lisans ve doktora öğrenimi gördü. Profesörlük ünvanını 37 yaşında alan Acemoğlu, 1993’ten beri ABD'de Massachusetts Teknoloji Enstitüsü’nde (MIT) ders veriyor.
Her ikisi de profesör olan ekonomistlerden 61 yaşındaki Simon Johnson, akademik yaşantısını Massachusetts Teknoloji Enstitüsü’nde, 64 yaşındaki James A. Robinson Chicago Üniversitesi’nde sürdürüyor.
Forum