Dünya Ekonomi Forumu Küresel Cinsiyet Uçurumu 2021 raporuna göre, cinsiyetler arasında eşitsizlikler geçen yıl ortalama olarak arttı. Pandeminin etkisinin büyük olduğu bu durum, cinsiyetler arası uçurumu kapatma oranını da bir yıl öncesine kıyasla geriletti.
Son verilere göre, dünya genelinde cinsiyet uçurumunu kapatma, yani cinsiyet eşitliğine yaklaşma oranı ortalaması yüzde 68.
Bu yıl 15’incisi yayınlanan ve 156 ülkeyi kapsayan raporda, mevcut koşullar altında, cinsiyetler arası uçurumun küresel ölçekte tamamen kapatılmasının ancak 135,6 yılda mümkün olacağı belirtiliyor. 2019 yılı Aralık ayında yayınlanan 14’üncü Küresel Cinsiyet Uçurumu Endeksi’nde yer alan verilere göre yapılan hesaplamada ise, cinsiyet uçurumunun tüm dünyada kapatılması için ortalama 99,5 yıl gerektiği belirtilmişti.
Pandeminin ilanından bir yıl sonra yayınlanan raporda ayrıca, pandemi sürecinde yaşanan sağlık krizi ve bunun yol açtığı ekonomik gerilemeden kadınların erkeklere kıyasla daha fazla etkilendiği ve önceki yıllarda bazı alanlarda cinsiyet uçurumunda kaydedilen kapatmanın yeniden büyüdüğüne dikkat çekildi.
VOA Türkçe, cinsiyet uçurumu ve Dünya Ekonomi Forumu Küresel Cinsiyet Uçurumu verileriyle ilgili bu yıl öne çıkan ayrıntıları beş soruda derledi.
Cinsiyet uçurumu nedir ve nasıl ölçülür?
Toplumlarda, kadın ve erkekler arasında yaşamın çeşitli alanlarında karşılaşılan eşitsizlikler ‘cinsiyet uçurumu’ ifadesiyle tanımlanıyor.
2006’dan bu yana Dünya Ekonomi Forumu’nun yayınladığı Küresel Cinsiyet Uçurumu Endeksi’nde, dört farklı alanda gözlemlenen eşitsizlikler, ülke yönetimlerinden gelen veriler ışığında incelenip ölçülüyor. Ülkelerin araştırmaya dahil edilebilmesi için, endekste yer alan 14 göstergenin en az 12’siyle ilgili yeterli veri paylaşması gerekiyor.
Bir önceki raporda 153 ülkeden gelen verilere göre hesaplamalar yapılırken, bu yıl ilk kez Afganistan, Guyana ve Nijer’in de katılımıyla, cinsiyet uçurumunun incelendiği toplam ülke sayısı 156’ya çıkmış oldu. 107 ülke ise raporun ilk yayınlanmasından bu yana araştırmaya dahil ediliyor.
Araştırmada cinsiyet eşitsizliklerinin incelendiği dört alan ise şunlar: Ekonomik Katılım ve Fırsatlar; Eğitime Erişim; Sağlık ve Hayatta Kalma; Siyasal Güçlendirme.
Raporu hazırlayan uzmanlar, bu alanlarda kaydedilen eşitsizlikleri karşılaştırmalı olarak da inceleyerek cinsiyet uçurumunu kapatma konusunda kaydedilen ilerlemeleri ve eksiklikleri öne çıkarıp, gerekli çözümün sağlanmasına yardımcı olmayı hedefliyor.
Cinsiyetler arasında en fazla uçurum hangi alanda?
Araştırmada incelenen dört kriter arasında cinsiyetler arasında uçurumun en fazla olduğu alan ise hala siyasal katılım ve siyasal güçle ilgili eşitsizliklere dayanıyor. Bir önceki rapora göre, geçen yıl uçurumun kapatılmasında yüzde 2,4 oranında gerileme kaydedildi ve ortalama olarak sadece yüzde 22 oranında açık kapatıldı.
Raporda yer verilen 156 ülkenin toplamda 13 binden fazla olan milletvekilleri arasında kadınların ortalaması yüzde 26,1. Bu ülkelerde bakanlık mevkiindeki kadınların oranı ise yüzde 22,6.
81 ülkede 15 Ocak 2021 tarihi itibariyle hiç kadın devlet başkanı olmadığı da raporda yer verilen ayrıntılar arasında.
Raporu hazırlayan Dünya Ekonomi Forumu uzmanları, bu gidişata göre siyasal alanda cinsiyet eşitliğinin yakalanmasının yaklaşık 145,5 yıl süreceğini tahmin ediyor.
Ekonomik Katılım ve Fırsatlar kategorisindeki cinsiyet uçurumu da bu yıl da ikinci sırada yer aldı. Son verilere göre, bu alandaki cinsiyet uçurumu kapatma oranında, bir önceki araştırma sonuçlarına göre marjinal düzeyde ilerleme kaydedildi ve cinsiyet eşitliğine yaklaşma oranı yüzde 58 olarak belirlendi. Ancak değerlendirme altına alınan göstergelerde kaydedilen aşırı yavaş ilerleme nedeniyle, ekonomik hayatta kadın-erkek eşitliğinin yakalanmasının 267,6 yıl süreceği tahmin ediliyor.
Ekonomik hayatta cinsiyet uçurumunun kapanmasının önündeki başlıca engellerden biriyse, kadın ve erkeklerin gelir düzeylerindeki eşitsizlik ve kadınların liderlik rolü oranındaki yavaş ilerleme.
Raporda, iş dünyasında yönetici rolündeki kadınların oranının yüzde 27 olduğuna da dikkat çekiliyor.
Diğer taraftan, Eğitime Erişim ile Sağlık ve Hayatta Kalma kategorilerinde yapılan incelemeler, bu alanlarda cinsiyet uçurumunun küresel çapta ortalama olarak büyük oranda kapatıldığını gösteriyor.
Araştırmaya dahil edilen 37 ülkede kadınlar ile erkekler arasında eğitime erişimde eşitlik sağlanırken, diğerlerinde uçurum ortalama olarak yüzde 95 oranında kapatıldı. Eğitim alanında tüm dünyada eşitliğin yakalanmasının ise 14,2 yıl süreceği belirtiliyor.
Sağlık ve buna bağlı olarak hayatta kalma oranının ölçüldüğü bölümde ise, cinsiyet uçurumu kapatma oranı dünya ortalaması yüzde 96.
Diğer taraftan, raporu hazırlayan uzmanlar, her ne kadar cinsiyet eşitliği açısından eğitim ve sağlık alanlarında mevcut gidişat siyasal ve ekonomik alanlara kıyasla daha iyi olsa da, pandemiyle gelen yeni zorlukların yanı sıra coğrafya, ırk, etnisite gibi faktörlerin hala bu alanlarda da eşitliğin yakalanmasının önünde engel teşkil ettiğine vurgu yapıyor.
Pandeminin cinsiyet uçurumuna etkisi ne oldu?
Corona virüsü pandemisinin cinsiyet uçurumu üzerinde olumsuz bir etkisi nedeniyle ekonomide daha önce ilerleme kaydedilen alanlarda yeniden gerileme gözlemlendi. Uluslararası Çalışma Örgütü (ILO), LinkedIn ve Ipsos kurumlarının güncel araştırma sonuçlarının da dahil edildiği raporda, pandemi sürecinde, çalışan kadınların yüzde 5’i işlerini kaybetti. Bu oran aynı dönemde erkek çalışanlar için ise yüzde 3,9 olarak belirlendi.
Kadınların diğer sektörlere göre daha fazla katılım sağladığı müşteri hizmetleri, medya, iletişim ve kar amacı gütmeyen kurumlarda ciddi oranda iş kaybı yaşadığı belirtiliyor. Diğer taraftan, pandemi sürecinde okulların kapanması nedeniyle çocukların evde kalması ve sağlık hizmetine erişimin de kısıtlanması nedeniyle kadınlar erkeklere oranla daha fazla stres ve daha az iş güvencesiyle karşı karşıya kaldı.
Pandeminin yarattığı ekonomi ve sağlık krizi sonucunda iş dünyasında makineleşme ve dijitalleşmenin hız kazanması da, bu alanlardaki istihdam oranları erkeklere oranla düşük olan kadınların aleyhine işledi ve uzun vadede istihdam fırsatlarındaki uçurumu da daha da açtı.
Hangi ülkeler cinsiyet uçurumunu kapatmada ön sırada?
Dünya Ekonomik Forumu’nun Küresel Cinsiyet Uçurumu 2021 Endeksi’ne göre, cinsiyet uçurumunun en fazla kapatıldığı ülke, yüzde 89,2 oranla İzlanda. Bunu, yüzde 86,1 ile Finlandiya, yüzde 84,9 ile Norveç, yüzde 84 ile Yeni Zelanda, yüzde 82,3 ile İsveç, yüzde 80,9 ile Namibya, yüzde 80,5 ile Ruanda, yüzde 80,4 ile Litvanya, yüzde 80 ile İrlanda ve yüzde 79,8 ile İsviçre takip ediyor.
Bir önceki endeks verilerine kıyasla bu yıl en fazla ilerleme kaydeden ülkelerin başındaysa Litvanya, Sırbistan, Doğu Timor, Togo ve Birleşik Arap Emirlikleri (BAE) yer aldı. Bu ülkelerde cinsiyet uçurumu son bir yılda en az yüzde 4,4 oranında kapandı.
Cinsiyet eşitsizliğinin azaltılmasında coğrafi bölgeler arasındaki farklılıklar geçen yıllarda olduğu gibi bu yıl da göze çarpıyor. Cinsiyet uçurumu ortalama olarak Batı Avrupa ülkelerinde yüzde 77,6; Kuzey Amerika’da yüzde 76,4; Latin Amerika ve Karayipler’de yüzde 71,2 ve Doğu Avrupa ile Orta Asya’da yüzde 71,1 oranında kapatılırken, Doğu Asya, Pasifik, Alt Sahra Afrika, Güney Asya’da bu oran yüzde 70’in altında kaldı.
Cinsiyet uçurumunun en fazla olduğu bölgeler ise ortalama yüzde 60,9 kapatma oranıyla Ortadoğu ve Kuzey Afrika.
Türkiye cinsiyet eşitsizliğinde kaçıncı sırada?
- Endekste Ortadoğu ve Kuzey Afrika ülkeleri arasında sıralanan Türkiye cinsiyet eşitsizliğini giderme ve uçurumu kapama oranı açısından bölgesel ölçekte 19 ülke arasında 7’nci, araştırmaya dahil edilen 156 ülke arasında ise küresel ortalamada 133’üncü sırada.
- 2006 yılında endeksin ilk hazırlandığı yıl Türkiye 107 ülke arasında 105’inci sıradaydı.
- 2021 rakamları ayrıca Türkiye’yi cinsiyet uçurumunun siyasal alanda kapatılmasında 114, ekonomik alanda 140, eğitimde 101, sağlıkta 105’inci sıraya oturttu.
- Türkiye’yi sıralamada geride bırakan başlıca etkenlerin, kadın ve erkeklerin istihdam oranları arasındaki uçurum ve gerek iş dünyası gerek siyaset arenasında liderlik rollerindeki farklılıklar olduğu göze çarpıyor. Son verilere göre Türkiye’de erkeklerin istihdam oranı yüzde 78 iken, kadınlarınki yüzde 38 olarak belirlendi.
- İş dünyasına katılım ve liderlik rolü oranı ise kadınlarda yüzde 16,2. Bu oran Türkiye’deki yetişkin erkeklerde yüzde 83,8.
- Siyasi arenada milletvekilliği ve bakanlık görevleri açısından kadınların katılımı yüzde 20’nin altında, erkeklerde ise yüzde 80’nin üzerinde.
- Türkiye’de cinsiyet uçurumunun en fazla kapatıldığı alanlar ise okur-yazarlık, ilköğretime erişim ve ortalama yaşam uzunluğu.
