Türk Hava Kuvvetleri’ne ait iki F 16 uçağının Türkiye-Suriye sınırında bir Rus uçağını düşürmesinin ardından iki ülke arasındaki krizin boyutlarının ne olacağı büyük tartışma konusu. Başta serinkanlı açıklamalar yapan Rusya, üslubunu sertleştirdi. Lazkiye’deki üsse S-300 füze savunma sistemi kurma kararı alan Putin yönetimi Türkiye’ye yönelik ticari yaptırımlara hazırlanıyor. Türkiye de yeni bir sınır ihlalinin aynı şekilde yanıt bulacağını duyurdu.
Herkesin aklındaki soru şu: Türkiye ile Rusya arasında yeni bir sıcak temas ya da bir savaş ihtimali söz konusu mu? Washington Enstitüsü Türkiye Araştırmaları Program Direktörü Soner Çağaptay, savaş ihtimalini şu an için yakın bir seçenek olarak görmüyor ancak Rusya’nın Türkiye’ye karşı ticaret savaşını başlatmasını kaçınılmaz görüyor: ‘‘Bence Türkiye ve Rusya arasındaki bu kriz, bu defa için sıcak bir savaşa dönüşmeden atlatılabilir. Amerika Birleşik Devletleri, bu gerginliği azaltmak için kendisini arabulucu konuma çekti. Ancak şu bir gerçek ki Putin, Türkiye’ye kaçınılmaz olarak bir ticaret savaşı başlatacak. Çünkü Gürcistan Savaşı’ndan sonra da gördüğümüz gibi kendi ticari gücünü stratejik görüyor. Bu da Türkiye’nin canını yakacak.’’
‘‘Rusya, Türkiye’nin destek verdiği güçleri püskürtmek isteyecektir’’
Çağaptay, Rusya’yla yaşanan krizin Türkiye için asıl etkisinin Suriye’de sahada görüleceğini düşünüyor. Washington Enstitüsü Türkiye Program Direktörü’ne göre, Rusya’nın yeni hedefi hükümetin dört yıldır destek verdiği rejim karşıtı güçler olacak: ‘‘Türkiye’nin Suriye’deki temel pozisyonu Suriye Devlet Başkanı Beşar Esad’ı devirmek. Ancak geldiğimiz nokta itibariyle bunun olmayacağı aşikar. Bundan sonra Türkiye için başarının kıstası Türkiye’nin bugüne kadar desteklediği muhalif unsurların Suriye’nin geleceğinde ne ölçüde yer alacağı olacaktır. Ama bana kalırsa Türkiye’nin desteklediği güçlerin, Suriye’nin geleceğinde yer alması güç. Rusya, bundan sonra enerjisinin büyük kısmının Suriye’nin kuzey batısında yer alan ve Türkiye’nin destek verdiği güçlerin püskürtülmesi için harcayacaktır. Ankara’nın desteklediği güçlerin başarısız olması halinde bunun Türkiye’ye menfi olarak yansıyacağı da açık.’’
‘‘Rusya bombardımanı sonrası Suriye’den Türkiye’ye bir iki milyon mülteci gelebilir’’
İki buçuk milyon civarında Suriyeli sığınmacıya ev sahipliği yapan Türkiye, Suriye’deki iç savaşın yarattığı insani problemlerin önemli bölümünü üstleniyor.
Çağaptay, bu yükü paylaşmak için Avrupa’yla işbirliği yapan Türkiye’nin Rus uçağını düşürmesinin ardından yeni bir mülteci akınıyla karşı kalabileceğini düşünüyor: ‘‘Rusya’nın büyük bombardımanları gerçekleştirmesi halinde Türkiye’ye yönelik yeni bir mülteci akını olması şaşırtıcı olmaz. Türkiye, bir ila iki milyon arasında bir mülteci akınıyla karşı karşıya kalabilir.’
‘‘Türkiye’nin Rusya’ya karşı NATO’dan kayıtsız şartsız destek bulacağını düşünmesi gerçekçi değil’’
Türkiye, uçağın düşürülmesinin ardından NATO’ya olağanüstü toplantı talebiyle başvurdu. Rus lider Putin, Türkiye’nin bu tavrını eleştirirken NATO Genel Sekreteri Jens Stoltelberg, “Müttefiklerimizden aldığımız bilgiler Türkiye’den gelen bilgilerle aynı doğrultuda. Şu aşamada gerilimin düşürülmesi çağrısında bulunduk. Ortak düşman IŞİD olmalı” dedi.
Peki NATO, bundan sonra Türkiye’nin beklediği desteği verecek mi? Soner Çağaptay, “Bir müttefik ülkeye yapılan silahlı bir saldırının hepsine yöneltilmiş bir saldırı olarak değerlendirerek saldırıya uğrayan tarafa destek vermesi” olarak bilinen NATO’nun beşinci maddesinin yalnızca 11 Eylül saldırıları sonrasında işletildiğinin altını çiziyor ve devamla şunları söylüyor: ‘‘NATO’nun bundan sonra nasıl davranacağını hakkında net bir yorum yapmak için erken. NATO, Türkiye’nin arkasında olduğunu gösterdi. Ama NATO’nun 5. Maddesi uyarınca bir tavır alması beklentisi varsa bunu yalnızca 11 Eylül saldırıları sonrası işletildiğini hatırlamakta fayda var. Mesela Paris saldırıları sonrası IŞİD için de işletilmedi. NATO’nun asıl özelliği caydırıcı olması. Şunu da unutmamalı. 28 müttefikin hep birden hareket etiği görmedik. Paris saldırıları sonrası Fransa, Suriye’de Rusya’yla birlikte hava harekatı yapıyor. Bu nedenle Fransa bu konuda çok istekli olmayacaktır. Bu nedenle Türkiye’nin NATO ittifakı içinde Rusya’ya karşı kayıtsız şartsız destek bulacağını düşünmesi doğru bir yaklaşım olmaz.’’
‘‘Türkiye’nin alet kutusu Esad’ı devirmek için yeterli değildi’’
Türkiye’nin Suriye politikasının en başından beri esnek ve gerçekçi olmadığını savunan Soner Çağaptay, amacı rejimi değiştirmek olan hükümetin alanda yeterince kuvvetli olmadığının altını çizdi: ‘‘Türkiye’nin en başında beri hedefi Esad’ı devirmekti. Ama alet kutusu bunun için yeterli miydi? Suriye’deki proxy’leri (vekalet verdiği direnişçiler) ne kadar güçlüydü? Ne çapta bir istihbaratı vardı? Yani istenilen ile alet kutusu arasında fark vardı.’’
