Humus kenti Suriye’nin en eski kentlerinden biri. Kentin tarihi milattan öncesine ve tek tanrılı dinlerden çok ötesine uzanıyor. Kırsalındaki Palmira gibi antik kalıntıların yanı sıra kent içindeki özellikle Eski Humus denilen bölgede kentin kadim geçmişinin izlerini görmek mümkün.
Suriye’de 2011 yılında başlayan ayaklanmadan birçok tarihi yer gibi Humus da nasibini aldı. Kent içindeki tarihi Hamidiye Çarşısı tarihi dokusu, yüzlerce yıllık geçmişinin yanı sıra kentin ticari hayatının ana damarlarından biriydi.
Yüzlerce küçüklü büyüklü dükkan ve atölyenin olduğu Hamidiye Çarşısı’nın kokuların ve seslerin birbirlerine karıştığı dar sokakları yıllar süren savaşın ilk şahitlerinden.
Eski çarşı önce ayaklanmanın ilk aylarında birçok kente hakim olan tedirginlik nedeniyle yavaş yavaş sessizleşti. Birkaç aydan kısa süren gösterilerin ardından şiddetli çatışmaların yaşandığı bölgenin ortasında kalan Eski Çarşı esnafının bir kısmı ilk aylarda kepenkleri kapatıp bölgeden ayrıldı. Yine bu dönemde dükkan sahiplerinin bir kısmı işyerlerini tahliye etti. Kaosun hakim olduğu her yerde olduğu gibi Eski Çarşı’da da yağma başladı.
Devam eden aylarda şiddetlenen çatışmalarla birlikte artık Eski Çarşı’nın sokaklarında dolaşan müşterisi de, dükkanını açan esnafı da kalmamıştı.
Eski Çarşı ve içinde bulunduğu Eski Humus bölgesi yaklaşık 2 yıl boyunca içerde silahlı grupların kontrolunda, dışarda Suriye ordusunun kuşatmasında kaldı.
2014 yılında BM ve çeşitli ülkelerin girişimleri ile gerçekleştirilen uzlaşmanın ardından bölgede çatışmalar durdu. Onbinlerce kurşun deliği olan Eski Çarşı’daki dükkanların çoğu yanmış durumda. Az sayıda da olsa duvarları yıkılmış dükkanlar da bulunuyor.
Uzlaşmanın yapıldığı günlerden bu yana Eski Çarşı’daki dükkanların bir çoğunun kepenkleri yenilenmiş, sokakları temizlenmiş. Tamir edilebilir durumdaki çok az sayıdaki dükkan onarılmış, bir kısmının tamiratı sürüyor.
Ancak tarihi dokusu bozulan dükkanlar restorasyon için sırasını bekliyor. İnşasında siyah-beyaz taşların kullanıldığı tarihi çarşının restorasyonu için orijinal taşların parçalanmamış olması gerekiyor. Orijinal taşları kullanılamayacak durumda olan yapıların restorasyonu için siyah taşın çıkarıldığı taş ocağının bulunduğu Vaer semti kritik önemde. Vaer’de geçtiğimiz aylarda silahlı gruplarla Suriye ordusu arasında sağlanan uzlaşmanın tamamen hayata geçmesi ve taş ocağının çalışması halinde restorasyonlara başlanabileceği belirtiliyor.
Humus kenti de kent kadar eski olan çarşısı da yüzlerce yıl içinde muhtemelen onlarca savaşa şahitlik yaptı. Ancak muhtemelen en yıkıcı olanı modern dünyanın nimetleri ile yapılan son savaş oldu.
