Ortadoğu’yla ilgili tahmin yapmak zor olsa da birçok uzman, Suriye’nin savaş nedeniyle tahrip olan altyapısını yeniden inşa etme maliyetinin 300 milyar dolarla bir trilyon dolar arasında olduğunu bildiriyor. Uzmanlara göre altı yıldır devam eden savaşın neden olduğu tahribatı gidermek çok zor olacak. Suriye’nin savaş öncesinde 23 milyon olan nüfusunun yarısı, evlerini terk etmek zorunda kaldı. Altı milyon Suriyeli ülke içinde yer değiştirirken altı milyon kişi ülke dışına kaçtı. Ancak ne kadar zor görünürse görünsün Suriye halkının ülkeyi yeniden kalkındırmak için çalışmalara başlamaya istekli olduğu görülüyor.
Buldozerler, Halep sokaklarındaki enkazı kaldırmaya başladı. Kapsamlı bir barış anlaşması imzalanmasa da Suriye’de halk, altı yıldır süren mezhep savaşlarının yaralarını sarmaya çalışıyor.
Suriye Hükümeti geçen ay Halep demiryolunun bir hattını yeniden açtı. Ulaştırma Bakanı Ali Hammud, çok çaba gerektiğini, ancak ilerleme sağlandığını söyledi. Kentin ana tren garı, çok sayıda yolcuyla dolu.
Demiryolunu onarmak için bin 730 metre uzunluğunda metal ray, 780 beton döşeme ve 220 kereste ayak kullanıldı, militanların raylara döşediği 330 patlayıcı etkisiz hale getirildi.
Halep Sanayi Odası Başkanı Fares Şehabi, kentin sanayi altyapısını onarmanın kolay olmayacağını söylüyor.
Savaş 50 milyar dolarlık zarara neden oldu, 35 bin atölye ve fabrika ya yıkıldı, ya yağmalandı ya da beş yıldır boş duruyor. Çok sayıda küçük işletmenin akıbetiyse bilinmiyor.
Yıkımın neden olduğu karamsar havaya rağmen Suriye Başbakanı İmad Hamis, Şam’ın Hamidiye kapalı pazarına yaptığı ziyarette umutlu göründü.
Üretimi yeniden başlatmak için hükümet, en küçüğünden en büyüğüne tüm girişimcilerle işbirliği yapmak istiyor.
Cenevre ve Astana’daki barış görüşmeleri, kısıtlı ilerlemeyle devam ediyor. Savaşın yorgun düşürmesine rağmen hala ayakta olduğu imajı veren Devlet Başkanı Beşar Esat, kontrolu yeniden ele alıp ülkeyi ayağa kaldırmada ısrarlı görünüyor.
Kendisine bağlı güçlerin Şam’ın banliyölerinden birini ele geçirmesinden sonra bölgeyi ziyaret eden Esat, tüm militanları yakalayacaklarını, ülkeyi yeniden yapılandıracaklarını, güvenliği sağlayacaklarını söyledi.
Çok sayıda muhalif Suriyeli ise devam eden barış görüşmelerinde Esat’ın iktidarı bırakmasını istiyor. Esat’ın yakın çevresiyse muhalif güçlerin çekildiği köylerdeki düşmanları barıştırmak için sessiz bir çaba içinde. Bu köylerden biri, Lübnan sınırındaki Zebadani.
Harap olan kasabaları yeniden inşa etmek hiç de kolay değil. Hükümetin kaynakları kısıtlı, birçok bölgede de çatışmalar sürüyor.
Şam’ın banliyölerinden Daraya’da hastane, yol, elektrik şebekesi ve hükümet binaları gibi temel altyapının yeniden inşası için 50 ila 70 milyon dolar gerekiyor.
Suriye’nin eski ticaret ortaklarının yeniden yapılandırma çalışmalarına yatırım yapmaya başlamaları için öncelikle Amerika ve Avrupa Birliği’nin uyguladığı yaptırımların kaldırılması gerekiyor.
Tahminlere göre Suriye’ye 5 ila 10 milyar dolar arasında kredi ve borç veren İran, kimi ekonomik ve endüstriyel imtiyazlardan yararlanmak istiyor. Bir zamanlar Hayyan petrol havzalarını işleten Çin, Suriye’nin enerji tesislerini onarmayı, Hindistan ise 25 milyon dolarlık bir elektrik santralı kurmayı planlıyor.
Şu anda Washington’da Dünya Bankası’nda görev yapan Suriye eski başbakan yardımcısı Abdullah El Dardari, Suriye’nin mimari hazinelerinin ve tarihi mirasının gördüğü hasarın, hesaplanamayacak kadar büyük olduğunu vurguluyor: ”Eski kent merkezinin, eski çarşının gördüğü hasarı nasıl rakamlara indirgersiniz? Bu kaybı rakamlara dökmeye, tarihi, kültürel, mimari hasarı hesaplamaya imkan yok.”
Dardari, Suriye’yi yeniden yapılandırma planlarını üç yıl önce oluşturmaya başladıklarını, o zaman birçoklarının bunu ‘delilik’ olarak tanımladığını söylüyor. Ancak Dardari, bir gün barış anlaşması yapıldığında hükümetin Suriye halkına barınma ve eğitim gibi temel hizmetler götürmek zorunda olduğunun altını çiziyor.
Geçen yıl düşünce kuruluşu Chatham House’ın yaptığı söyleşide, Dardari, altı yıllık savaşın sonuçlarını şöyle değerlendirmişti: ”Suriyeliler’in yeniden evlerine dönebilmeleri için öncelikle güvenliğin sağlanması gerekiyor. Kapsayıcı siyasi anlaşmaya dayalı güvenliğin sağlanması, halkın kaçtığı topraklara geri dönmesini sağlayacak. Bu da sadece kapsayıcı siyasi süreçle olur. Aksi takdirde kimse geri dönmez, ya da sadece bir kısmı döner.”
Halep Arap Evanjelik Kilisesi rahibi İbrahim Nseir, kısa süre önce Arap medyasına kilisesindeki hasarı gösterdi. Kilise, 2011’de militanların saldırısına uğramıştı. Rahip Nseir, zorluklara rağmen geri dönmeye kararlı.
Rahip Nseir, kilisesinin harabeyi dönmesine ağlamayacağını, geri dönüp kiliseyi yeniden inşa edeceğini söylüyor.
İktisatçı Abdullah El Dardari’ye göre, ülkeyi terk eden altı milyon kişi memleketlerine geri dönmedikçe Suriye’nin normale dönmesi beklenemez.
Uzman, ülkeyi terk eden Suriye orta sınıfına ve kalifiye profesyonellere ihtiyaç olduğunu vurguluyor.
Ancak yurtdışına kaçan birçok Suriyeli, ruhsal çöküntü içinde. Ve bu Suriyeliler’in ülkelerine dönmesi yıllar sürebilir.
