Rus Interfax haber ajansı geçtiği bir haberde Rusya ile Türkiye’nin ikinci parti S-400 tedariki için sözleşme imzaladığını öne sürdü. Rus ajansının haberinde kaynak gösterilen Rusya Federal Askeri-Teknik İşbirliği Servisi Direktörü Dmitri Şugayev, anlaşma kapsamında S-400 hava savunma sisteminde yer alan parçaların bir kısmının Türkiye'de üretileceğini de söyledi.
Milli Savunma Bakanlığı’ndan askeri teknik bir heyetin F-16 tedariki ve modernizasyonu için ABD’de bulunduğu bir dönemde Rusya’dan böyle bir açıklama gelmesi Türkiye’de haber kanallarında son dakika haber olarak verildi. Geçtiğimiz hafta Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan’ın Soçi’de Rusya Cumhurbaşkanı Vladimir Putin’le yaptığı görüşmeden sonra gazetecilere verdiği uzun mülakatta bu konuya hiç değinmemiş olsa da üst düzey bir Rus yetkilinin yaptığı açıklama dikkatleri Milli Savunma Bakanlığı’na çevirdi.
Savunma Sanayi Başkanlığı: ‘‘Yeni bir gelişme söz konusu değil’’
Bir heyeti ABD’de bulunan bakanlık ise konunun muhatabının kendileri olmadığını söyleyerek, Savunma Sanayi Başkanlığı'nı işaret etti. Savunma Sanayi Başkanı İsmail Demir Aralık ayında Türkiye İhracatçılar Meclisi’nde yaptığı konuşmada, "S-400 konusunda iki sistem için masaya oturuldu, anlaşmanın tüm parametreleri iki sistem içindi, birinci sistem oradan tedarik, ikinci sistem belirli alanlarda işbirliğini öneriyor. Bu işbirliği konularında adımlar atıldı, detayları çalışılıyor. Bu konuda somut gelişmeler oldu’’ ifadelerini kullanmıştı.
Ancak Savunma Sanayi Başkanlığı Interfax haberinden yaklaşık beş saat sonra yaptığı iki cümlelik açıklamasında, ‘‘Yeni bir gelişme söz konusu değil. İlk gün yapılan anlaşmaya göre süreç devam etmektedir’’ diyerek Interfax’ın haberini yumuşak bir ifadeyle yalanladı.
Uzmanlar, Moskova'nın açıklamasının ne anlama geldiğini VOA Türkçe'ye yorumladı.
Loğoğlu: ‘‘Belli ki ana amaç F-16 görüşmelerini sabote etmek’’
Türkiye’nin eski Washington Büyükelçisi Faruk Loğoğlu, Rusya’nın ana amacının Washington’da devam eden Türk-Amerikan F-16 görüşmelerini zora sokmak olduğu kanaatinde.
VOA Türkçe’ye değerlendirmelerde bulunan Loğoğlu, ‘‘Savunma Sanayi Başkanlığı’ndan gelen açıklama sonrası Ruslar'ın kasıtlı olarak bu haberi yaptırdıkları anlaşılıyor. Belli ki ana amaç F-16 görüşmelerini sabote etmek. Zira açıklamayı yapan kişi sıradan bir kişi değil, üst düzey bürokrat. Tabii açıklamalardan bizim (Türkiye’nin) de bir anlaşma imzaladığımız anlaşılıyor. Ama belli ki Rusya imzalanan sözleşmeyi olduğundan fazla gösteriyor. Amerikan çevreleri de bunu dikkate alacaklardır. Bildiğiniz gibi F-16 konusu son zamanlarda yokuş yukarı bir süre. Her ne kadar Amerikan yönetimi sarı ışık ile yeşil ışık arasında gidip geliyorsa da Temsilciler Meclisi ve özellikle de Senato’da bu anlaşmaya çok net karşı olan isimler var.Rusya’dan gelen bu açıklama bir biçimde yalanlansa da F-16 tedariki görüşmelerini olumsuz etkileyecektir’’ dedi.
‘‘Rusya kendi oyununu oynuyor ve Türkiye’yi mümkün olduğu kadar ABD ve NATO’dan uzaklaştırmak istiyor’’
Rusya’nın ölçüp biçip F-16 satışını engellemek amacıyla bu açıklamayı yaptığını savunan eski Washington Büyükelçisi, aynı zamanda Amerika’nın Türkiye gibi köklü bir müttefikine silah satışı için şart koşmasını yanlış buluyor.
Loğoğlu, ‘‘Kesinlikle Rusya kendi oyununu oynuyor ve Türkiye’yi mümkün olduğu kadar ABD ve NATO’dan uzaklaştırmak ve kendisine yakınlaştırmak hatta bağlamak istiyor. Rusya yalnız savunma sanayinde değil turizmden enerji alanına kadar Türkiye’yi bağlamış durumda. Belki de bu çıkışıyla Türkiye üzerinden Ukrayna işgali nedeniyle kendisi üzerinde oluşan baskıyı hafifletmek istiyor olabilir. Tabi F-16 satışını şarta bağlamak bir müttefike yapılacak bir davranış değil. Yunanistan hava sahasında kullanmamak kaydıyla uçak satmak Türkiye bakımından kabul edilebilir olmayabilir. Belki de Fransa veya İngiltere’den benzer özellikteki uçaklara yönelmek daha doğru olabilir. Ama zaten fazlasıyla bağımlı olduğu Rusya’dan savaş uçağı almaktan dikkatle kaçınmak gerekir’’ dedi.
Sezer: ‘‘Akla iki ihtimal geliyor; ya sabotaj girişimi var ya da Türkiye’nin bilgisi dahilinde yapıldı’’
Rusya uzmanı Aydın Sezer hem Rusya’dan hem de Türkiye’den gelen açıklamaya temkinli yaklaşmak gerektiği görüşünde.
VOA Türkçe’nin sorularını yanıtlayan Sezer, ‘‘Öncelikle şunu bilelim. Rusya bu konuyu uzun zamandır gündemde tutuyor. Türkiye de defalarca bu konuda bir sürecin işlediğini kabul etti. Bizzat Cumhurbaşkanı Erdoğan da ikinci parti S-400 alımının gündemde olduğunu dile getirmişti. O nedenle sürpriz bir konu değil, defalarca teyit ettiğimiz konu. Hatta Savunma Sanayi Başkanı İsmail Demir, geçen sene ‘imzaladık’ da demişti. Ama burada ilginç bir durum var. Öncelikle Cumhurbaşkanı Soçi dönüşü uçakta bu konuya değinmedi. İkincisi açıklama Türk heyetin Amerika’da bulunduğu sırada geldi. Akla iki ihtimal geliyor. Ya Rusya süreci sabote etme girişiminde bulundu ya da bu açıklama Ruslar tarafından Türkiye’nin bilgisi dahilinde yapıldı. Aslına bakarsanız Rusya’nın Türkiye ile ilişkilerine özel önem verdiği bir dönemde Ankara’nın rızası ve bilgisi dışında böyle bir açıklama yapmış olması beklenmemeli. Belki de - zaten Washington’daki yetkililer çok üst perdeden konuşuyordu - Amerika’daki görüşmeler çıkmaza girdi ve böyle bir gerginlik Türkiye’nin işine yarar diye düşünüldü. Ama açıklamada da çelişki var hem ‘süreç devam’ ediyor hem ‘yeni gelişme yok’ ifadeleri kullanılıyor’’ dedi.
İkinci parti S-400 tedariki konuşunun geçmişi
Türkiye ile Rusya arasında ikinci parti S-400 tedariki konusu yaklaşık 2,5 yıldır konuşuluyor.
Türkiye Rusya’dan S-400 aldığı gerekçesiyle F-35’den çıkarıldıktan üç gün sonra 26 Eylül 2021’de Amerikan CBS kanalına konuşan Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan, yeni bir set S-400 hava savunma sistemi alma konusunda ısrarını koruduğunu belirtmişti.
Cumhurbaşkanı bu televizyon söyleşisinden dört gün sonra Rusya Cumhurbaşkanı Putin’le yaptığı görüşmenin ardından gazetecilere, ‘‘S-400 konusunda bizim sürecimiz devam ediyor. Geri adım atmak gibi bir şey söz konusu değil. Bu yararlı görüşmemizde tabii ki bunları da etraflıca konuştuk ve bunları daha ileri boyutlara nasıl taşıyacağımızı görüştük. Hatta uçak motorları yapımında ne gibi adımlar atacağız, savaş uçaklarıyla ilgili ne gibi adımlar atacağız; bunları da yine etraflıca konuşma imkanımız oldu. Allah nasip ederse uçak motorları konusunda da aynı adımı atacağız. Bir diğer konu, gemi inşasında da yine beraber birçok adım atabiliriz’’ ifadelerini kullanmıştı.
Rus tarafı ise 2021 yılında yeni parti S-400 anlaşmasının imzalanmasını bekliyordu.
2021 yılı Ağustos ayında Rus Rosoboronexport’un Genel Direktörü Aleksandr Miheyev, Türkiye’ye ikinci parti S-400 hava savunma sistemi tedarikini içeren anlaşmanın bu sene içinde imzalanmasını beklediklerini dile getirmişti.
Türkiye Rusya’dan dört S-400 bataryası satın aldı.
2017’de imzalanan anlaşmanın maliyetinin 2,5 milyar dolar değerinde olduğu belirtiliyor.
