Aplikasyon bazlı ulaşım sektörü devi Uber ve Lyft’in yarattığı rekabet ortamı dünyanın her yerinde taksi şoförlerini farklı mücadele yöntemlerine itti. İlk olarak San Francisco’da 2006’da başlayan operasyonlarını bugün neredeyse Amerika’nın her kentinde sürdüren Uber en büyük direnişi sarı taksileriyle ünlü New York’ta yaşıyor. Rekabet yüzünden işlerini değiştiren, taksilerini satan ve hatta şehirden taşınanlar dışında, son birkaç ayda 4 taksi şoförünün bu rekabet yüzünden intihar etmesi sorunun boyutlarının büyüdüğünü gösteriyor.
Sarı taksi şoförü Emanuel Agbe, Nijeryalı. 17 yıldır taksicilik yapıyor: “Ben daha çok şoförün kendisini öldürmemesine şaşıyorum, hatta daha fazla protesto eylemi olmamasına. Taksicilik mesleğini ortadan kaldırdılar. Ama suç devlette, belediye başkanında, valide, New York’un bundan önceki belediye başkanında. Bu sektörü doğru düzgün denetleyemediler. Evet, ben de bir taksi sahibiyim, ticari plakam var. Ama ben Uber ve Lyft’e karşı değilim. Rekabet güzeldir, ama bu yaratılan rekabet adil değil. Belediyeler, hükümet göz göre göre aplikasyon bazlı taşıma sektörünün işimizi elimizden almasına neden oldu. Biz mücadele edemeyiz bu durumla.”
Ocak ayında Manhattan’ın kuzeyindeki evinin 5’inci katından kendini atan Danilo Corporan Castillo ve Şubat ayında Belediye Sarayı önünde Uber’i suçlayan bir konuşmanın ardından kendisini öldüren 60 yaşındaki limuzin şoförü Douglas Schifter’in ardından, Romanyalı bir göçmen olan Nicanor Ochisor’un evinin garajında kendisini astı. Olay birçok taksiciyi sokaklara döktü. Taksi şoförleri sendikaya bağlı değil. New York Taksi ve Limuzin Şoförleri Derneği onlar adına protesto eylemi düzenleyebilse de onlar adına daha iyi çalışma şartları için yetkililerle pazarlık edemiyorlar.
30 yıllık taksi şoförü Nahindar Behel, “Bu durum taksi madalyonu olanlar için çok zor. Bazıları iflas etti bu yüzden, çünkü aylık ipotek ücretlerini, ayda 5-6 hatta 7 bin doları ödeyemediler. Taksi plakasını 800 bin dolara almış, şimdi ayda 7 bin dolar kazanamıyor, iş yok çünkü. Günde 16-17 saat çalışarak bile o parayı kazanamazlar şu an bir ayda. Durum çok ciddi çok zor,” diyor.
New York’ta 1937’de taksileri düzenlemek madalyon adı verilen bir lisans sistemi kuruldu. Taksi madalyonu Türkiye’deki ticari plakalardan farklı olarak sarı taksilerin üzerine sabitlenen bir plaket.
Ancak ticari araç sayısının artması yüzünden dağıtılan madalyonların sayısı da kısıtlandı. Aynı İstanbul’daki taksi plakaları gibi New York’un taksi madalyonları 2011’de Uber’in piyasaya açılmasına kadar oldukça değerli bir yatırım olarak görülüyordu. Madalyonların değeri 2014 yılında bir milyon dolara yükselirken, 2016 itibarıyla bu rakamın 175 bin dolara kadar düştüğü belirtiliyor. Birçok şoför, bu madalyonları taksi duraklarından 12 saatlik bir vardiya için 100 dolara kiralayabiliyor.
Emanuelle Agbe, “Bugün taksi madalyonunun aslında değeri yok, sıfır. Çünkü ne alan var ne satan. Eğer almak istiyorsan, benimki satılık. Satılık ama alan olmadıktan sonra, ne yazar!” diyor.
Bugün New York’ta 13 bin taksi madalyonu, yaklaşık 40 bin şoför tarafından paylaşılıyor. Resmi olmayan bilgilere göre New York’taki Uber için çalışan şoför sayısıysa 70 bini aşmış durumda. Bu da sadece taksicilerin değil, Uber şoförlerinin de yeterli kazanmasını engelliyor.
Filistşnli göçmen Uber şoförü Mahmoud, “Önceleri Uber için yarı zamanlı çalışabilirsiniz derlerdi, ama bence artık öyle değil. Ben sabah 7, gece 10 çalışıyorum. Günde 14-16 saat ve o zaman ancak günde 250-300 dolar kazanıyorum. Ama o paranın hepsi benim değil. 90 dolar arabanın kirası ve vergisi. Üzerine vergi ve benzini ekle. Bir de tabii ev kirası. New York yaşamak için çok pahalı bir kent. Yani günde 250 dolar kazanıyorsan, aslında eline kalan 60 dolar. Onunla yaşamak zorundasın," diyor.
Taksi şoförü Nahinder Behel ise, “Uber’e geçsem de fark etmez ki, onlar şoförlerden kazançlarının %30’unu kesiyor. Tamam Uber için çalışırken müşteri var, iş var ama o kadar çok şoför Uber için çalışıyor ki, eskiden olduğu gibi iyi para kazanmak için günde 16 saat çalışmak lazım orada da, çünkü 75 bin şoför var Uber için çalışan,” şeklinde konuşuyor.
New York Times’in haberine göre 2015 yılında Uber sayısı taksilerin oldukça üzerine çıkmış. Bu yüzden taksiciliği bırakıp Uber’e geçenlerin sayısı da artmış. Bugün şoförlerin çoğu Uber, Lyft ve Juno gibi aplikasyonlar için çalışıyorlar. Yaklaşık 70 bin kişinin Uber için çalıştığı belirtiliyor. Buna rağmen hala Uber’de çalışan ve para kazanan şoförler de var:
Özbek göçmen Uber şoförü Şehruz, “Uber’i seviyorum, işlerim çok iyi, ben memnunum,” diyor.
Taksici Emanuelle Agbe, “Ben çalışmak istiyorum, her gün çalışmaya razıyım. Taksici olmayı da çok seviyorum, New York’u, insanlarını çok seviyorum, turistleri, herkesi… Ben insanları seviyorum. Ben iyi bir eğitim aldığım halde bu işi yapmayı tercih ediyorum, ama günün sonunda yeterli para kazanamıyorsam, işi bırakmam gerekecek. O yüzden yetkilerden bir an önce bu durumu düzeltmeleri için bir şeyler yapmalarını istiyorum,” şeklinde konuşuyor.
Gerek taksi şoförleri, gerekse Uber şoförleri olsun, bir gerçek var ki o da New York şoför olmak için kolay bir yer değil.
