Allison Burk'ün ergenlik çağındaki kızı kontrolsüz duygular, azalan dikkat süresi ve giderek artan erteleme eğilimiyle mücadele ediyordu. Bir aile doktoru Dikkat Eksikliği ve Hiperaktivite Bozukluğu (ADHD) testi önerdi ve bu da beklenmedik bir keşfe yol açtı: Genç kızda ADHD vardı, üstelik Burk'te de vardı.
Burk, kızının değerlendirilmesi sırasında, “Bir dakika, bu tanıdık geliyor” diye hatırlıyor.
Ohio eyaletinin Columbus kentinde yaşayan Burk, “Bunun benim de yaşadığım bir şey olabileceğini düşündüm” dedi. Burk daha sonra kendi testlerini yaptırdı ve kendisine de 42 yaşında ADHD teşhisi kondu.
Artık giderek daha fazla yetişkine dikkat eksikliği/hiperaktivite bozukluğu teşhisi konuluyor. Teşhisler on yıllardır artıyor ancak son birkaç yılda hızlanmış görünüyor.
Yakın zamanda yapılan bir araştırma, 15 milyondan fazla ABD'li yetişkine, yani yaklaşık her 17 kişiden 1'ine, ADHD teşhisi konulduğunu gösterdi. Bu durum hep çocuklukta başlıyor ancak ADHD’ye sahip yetişkinlerin yaklaşık yarısına 18 yaş ve üzerinde tanı konuyor.
Bazı doktorlar değerlendirme için gelenlerin sayısının hızla arttığını söylüyor. Ohio Eyalet Üniversitesi'nde psikolog olan Justin Barterian, “Sadece bizim kliniğimizde değerlendirme talepleri son iki yılda iki katına çıktı” dedi.
Yetişkinlerde ADHD belirtileri
ADHD, insanların dikkatini vermesini ve dürtüsel davranışlarını kontrol etmesini zorlaştırıyor. Bu durum kalıtsal olabiliyor ve genellikle ilaçlarla, davranışsal terapiyle veya her ikisiyle birden tedavi ediliyor.
50'li yaşlarında teşhis konulan 62 yaşındaki Judy Sandler, “Sanki içinizde bir motor varmış ve sürekli çalışıyormuş gibi hissediyorsunuz ve ilaç tedavisi dışında onu kapatamıyorsunuz” diye konuştu.
62 yaşındaki Judy Sandler'a 50'li yaşlarda ADHD teşhisi konulmuş.
ADHD, 7 milyondan fazla çocuğa konulan teşhisle ABD'deki çocuklarda en sık teşhis edilen ruh sağlığı bozukluğu olarak tanımlanıyor. Tarihsel olarak, çoğunlukla erkek çocukları etkilediği ve çocukların büyüdükçe atlattığı bir şey olduğu düşünülüyordu.
Ancak uzmanlar, birçok kişiye çocukken teşhis konulmadığına ve bunların yetişkinlikte semptomlarla yaşadığına inanıyor.
Bu rahatsızlığa sahip yetişkinler, görevlere odaklanma, sorumlulukları yerine getirme ve zamanı planlama ve yönetme konusunda sorun yaşadıklarından bahsediyor. Bazıları düşüncelerden uzaklaşamadıklarını ve huzursuzlukları, ruh hallerindeki dalgalanmalar ve dürtüsellikleriyle kişisel ilişkilerini zorladıklarını anlatıyor.
Burk, ilkokulda yetenekli ve üstün zekalı öğrencilerle aynı grupta yer aldığını ancak 30'lu yaşlarına kadar üniversiteyi tamamlayamadığını çünkü “19 yaşındayken bir hevesle otostop çekerek ülkeyi baştan başa geçtiğini” ve 20'li yaşlarının başında bekar bir anne olduğunu söyledi. Burk şimdi Ohio Eyalet Üniversitesi Veterinerlik Fakültesi'nde pazarlama ve medya ilişkileri alanında çalışıyor.
Teşhisler artıyor
Hem çocuklarda hem de yetişkinlerde ADHD teşhisleri artıyor ve son devlet raporu yetişkinlerde ADHD'nin önceki tahminlerden daha yaygın olduğunu ortaya koyuyor.
Çalışmayı yürütenlerden biri olan Hastalık Kontrol ve Önleme Merkezleri'nden Angelika Claussen, federal düzeyde yetişkin ADHD verilerine uzun zamandır sahip olmadıklarını, teşhis sayısındaki artışın göstergeleri olduğunu söyledi.
ADHD ilaçlarına yönelik artan talep, Mart 2020'de COVID-19 salgınının ardından yaygın kıtlıklara yol açtı. 2023 yılında yapılan bir araştırma, reçetelerdeki artışın özellikle yetişkinlerde, daha çok da kadınlarda dikkat çekici olduğunu gösterdi.
ADHD tanıları ve reçeteleri, kısmen 2013 yılında ADHD tanımını genişleten ve bir hastanın sahip olması gereken semptom sayısını azaltan genel tanı kriterlerinde yapılan değişiklik nedeniyle salgından önce artıyordu.
Ancak vaka sayıları, okulların kapalı olduğu ve birçok yetişkinin evden çalışmak zorunda kaldığı 2020 yılında gerçekten sıçrama yapmış gibi görünüyordu.
Claussen, “Evdeyken ve çocuklarınız varken odaklanmak çok zordur. Bu durum, pandemiden önce hafif ADHD'si olan ancak başa çıkabilen kişilerde semptomları şiddetlendirmiş olabilir” dedi.
Yetişkinlerde ADHD nasıl teşhis ediliyor?
Son birkaç yıldır “Bende ADHD var” sosyal medya videolarının ve 5 dakikalık teşhis testleri sunan internetteki tıbbi girişim şirketlerinin çoğalmasıyla, bu durumla ilgili kültürel kabul ve merakın arttığı görüldü.
ADHD'nin yetişkinlerde yetersiz teşhis edildiğine dair uzun süredir devam eden inanç, son zamanlarda yerini aşırı teşhis edilip edilmediğine dair tartışmalara bıraktı.
ADHD için kan testi ya da beyin taraması bulunmuyor. Uzmanlar, semptomların yaşamın birden fazla alanında devam eden sorunlara yol açacak kadar şiddetli olması ve bu semptomların ergenlik öncesi çocukluk dönemine kadar izlenebilmesi durumunda teşhis edildiğini söylüyor.
Uzmanlar, ideal olarak, bir psikolog veya psikiyatristin hastalardan ve onları tanıyan kişilerden dikkatli bir geçmiş bilgisi alarak teşhis koyduğunu söylüyor. Ayrıca hastalardan hafızalarını ve konsantrasyon yeteneklerini kontrol etmek için tasarlanmış testlere girmeleri istenebiliyor. Doktorlar ayrıca anksiyete, depresyon ve benzer belirtilere sahip olabilecek diğer durumları da ayırıyor.
Ancak ABD’de bir ruh sağlığı uzmanından randevu almak aylar sürebiliyor ve yoğun ADHD değerlendirmeleri binlerce dolara mal olabiliyor. Birçok hasta aile hekimlerine ve hatta bazıları ilaç reçete eden tele-sağlık şirketlerine bağlı olan çevrimiçi tanı testlerine başvuruyor.
Washington Üniversitesi psikologlarından Margaret Sibley, “Bu ülkede insanların nasıl teşhis koydukları, ne kadar katı oldukları ve kime teşhis koydukları konusunda büyük değişkenlik var” dedi.
Amerikan Profesyonel ADHD ve İlgili Bozukluklar Derneği, yetişkinleri tedavi eden sağlık profesyonelleri için ilk ulusal tanı ve tedavi kılavuzunu hazırlıyor ve bu yılın sonlarına doğru yayınlamayı planlıyor.
Kılavuzlar üzerindeki çalışmalara liderlik eden Sibley, amacın “bu ülkedeki teşhislerin doğruluğunu artırmak” olduğunu söyledi.