Kuzeyde Türkiye'ye ve doğuda İran'a doğru yol alan yüzlerce petrol tankeri her gün Irak Kürt Bölgesel Yönetimi’nin (IKBY) başkenti Erbil yakınlarından yola çıkarak bölgenin dolambaçlı ve dağlık otoyollarını tıkıyor.
Yarı özerk bölgeden İran ve Türkiye'ye ilerleyen tankerler, geçen yıl resmi bir ihracat boru hattının kapanmasından bu yana patlama yapan karanlık, kayıt dışı işlemlerle petrol taşımaya yönelik büyük bir operasyonun en gözle görünür tarafını oluşturuyor.
Reuters haber ajansı, aralarında Iraklı ve Kürt petrol mühendisleri, tüccarlar ve hükümet yetkilileri, politikacılar, diplomatlar ve petrol endüstrisi kaynaklarının da bulunduğu 20'den fazla kişiyle görüşerek bu gelişen ticaretin ayrıntılarını biraraya getirdi.
Bu kişiler, binden fazla tankerin her gün en az 200 bin varil ucuz petrolü İran'a ve daha az oranda da Türkiye'ye taşıdığı ve ayda yaklaşık 200 milyon dolar kazandıran, hızla gelişen bir ticaret tablosu ortaya koydu.
Iraklı yetkililer, daha önce rapor edilmeyen gayri resmi ihracatın boyutunun, Irak'ın bu yıl Petrol İhraç Eden Ülkeler Örgütü (OPEC) ile anlaştığı üretim kesintilerine sadık kalamamasının nedenlerinden biri olduğunu söyledi.
İlgili Haberler Türkiye’nin İsrail’e petrol tedarikinde oynadığı role karşı protestolar artıyor
İranlı ve Türk yetkililer yorum taleplerine yanıt vermedi.
Irak Petrol Bakanlığı Sözcüsü Assim Cihad, Kürt bölgesinden ticaretin Irak hükümeti tarafından onaylanmadığını ve devlet petrol pazarlama şirketi SOMO'nun, Irak ham petrolünü satmasına izin verilen tek resmi kuruluş olduğunu söyledi.
Cihad, hükümetin İran ve Türkiye'ye ne kadar petrol kaçırıldığına dair kesin rakamlara sahip olmadığını söyledi.
Houston'daki Rice Üniversitesi Baker Enstitüsü'nden Jim Krane, "OPEC'in artık kaçakçılığa daha az tahammülü var ve hatta suç işleyen üyelere cezai tedbirler uyguladığı biliniyor. Bağdat'a karşı herhangi bir ceza uygulandığını göreceğimizden şüpheliyim çünkü Kürt bölgesinin merkezi kontrolün dışında olduğu iyi biliniyor" dedi.
ABD'li bir yetkiliye göre bu ticaret aynı zamanda IKBY’yi, ticaretin ABD'nin İran'a uyguladığı ekonomik yaptırımları ihlal edip etmediğini değerlendiren yakın müttefiki Washington ile de karşı karşıya getirebilir.
IKBY geçen yıla kadar ham petrolünün büyük bir kısmını Irak'ın petrol kenti Kerkük'ten Türkiye'nin Ceyhan limanına uzanan resmi Irak-Türkiye Boru Hattı üzerinden ihraç ediyordu. Ancak günde yaklaşık 450 bin varillik bu ihracat, 2023 yılı Mart ayında Uluslararası Tahkim Mahkemesi’nin Irak federal hükümetinin sevkiyatların durdurulması çağrısı lehine karar vermesiyle durdu. Bu karar, boru hattını hukuki ve mali belirsizliğe sürükledi.
Uzun süredir Irak petrolünü satma yetkisine sahip tek taraf olduğunu savunan Bağdat'taki federal yönetim, Türkiye'nin 1973 tarihli bir anlaşmayı ihlal ederek ihracatı kendi rızası olmadan IKBY ile birlikte düzenlediğini ileri sürdü.
İlgili Haberler Kerkük-Yumurtalık Ham Petrol Boru Hattı neden bir türlü açılamıyor?
"İz yok"
Sektör kaynakları, petrol yetkilileri ve diplomatlar, kısa süre içinde tankerlerin Kürt petrolünü komşu ülkelere götürmeye başladığını ve boru hattının yeniden açılmasına yönelik görüşmelerin durmasının ardından bu yıl bu ticaretin hızlandığını söyledi.
Yerel yetkililer, binlerce kamu çalışanına ödeme yapmakta zorlanan IKBY’nin kasasına hiçbir gelirin girmediğini ya da kaydedilmediğini belirtti.
2023'te feshedilene kadar IKBY parlamentosunda petrol komisyonu başkanlığı yapan milletvekili Ali Huma Salih, "Petrol gelirlerinin izi bile yok" dedi.
Salih'e göre petrol ticareti 300 bin varilin üzerinde ve bu rakam, diğer tahminlerin çoğundan daha yüksek.
İki iktidar partisinden biri olan Kürdistan Yurtseverler Birliği'nin üst düzey yetkililerinden Hiwa Mohammed, petrolün bölgesel ve federal hükümetlerin bilgisi dahilinde sınır kapılarından geçtiğini söyledi.
IKBY Hazine yetkilileri yorum taleplerine yanıt vermedi. Bölgede petrol ticaretini denetleyen IKBY Doğal Kaynaklar Bakanlığı'nın ise bir sözcüsü bulunmuyor.
ABD'li bir yetkili, Washington'un İran'a yönelik yaptırımlara uyulup uyulmadığını değerlendirmek üzere petrol ticaretini incelediğini söyledi.
ABD Hazine Bakanlığı yorum yapmayı reddetti.
Bir ABD Dışişleri Bakanlığı yetkilisi ise "ABD'nin İran'a yönelik yaptırımları yürürlükte ve yaptırımların uygulanması konusunda ortaklarımızla düzenli olarak görüşüyoruz, ancak bu görüşmelerin ayrıntılarını aktarmıyoruz" dedi.
IKBY doğal kaynaklar bakanlığından üst düzey bir yetkili, bölgedeki petrol üretiminin günde 375 bin varil olduğunu, bunun 200 bininin İran ve Türkiye'ye taşındığını, geri kalanının ise yerel olarak rafine edildiğini söyledi.
Konunun hassasiyeti nedeniyle ismini vermek istemeyen yetkili, "Yurtdışına kaçırılan 200 bin varilden ya da bölgedeki rafinerilere satılan petrol türevlerinden elde edilen gelirlere ne olduğunu kimse bilmiyor" dedi.
İlgili Haberler “Irak-Türkiye boru hattında akış için ilerleme yok”
İndirimli ham petrol
Petrol sektöründen ve siyasetten kaynaklar, ham petrolün IKBY'deki petrol şirketleri tarafından yerel alıcılara varil başına 30 ila 40 dolar ya da küresel fiyatın yaklaşık yarısı gibi düşük fiyatlarla satıldığını ve bunun da ayda en az 200 milyon dolar gelir anlamına geldiğini söyledi.
IKBY’nin petrol üretiminin çoğunluğu sekiz uluslararası petrol şirketi tarafından kontrol ediliyor. Bunlar, DNO ASA, Genel Energy, Gulf Keystone Petroleum, ShaMaran Petroleum, HKN Energy, WesternZagros, MOL Kalegran ve Hunt Petrol Şirketi.
Merkezi ABD'de bulunan Hunt Oil yorum yapmayı reddetti. Diğer yedi şirket de yorum taleplerine yanıt vermediği gibi, IKBY’de önemli bir oyuncu olan yerel şirket KAR Group da yorum yapmadı.
Boru hattı kapandığında petrol üretiminin çoğu durmuş olsa da DNO, Keystone ve ShaMaran gibi bazı şirketler yaptıkları açıklamalarda, o zamandan beri IKBY'deki alıcılara satmak üzere ham petrol üretmeye başladıklarını söylediler.
Sektör kaynakları, onaylı yerel alıcıların ham petrolü petrol şirketlerinden aldıklarını ve üreticilerin bilgisi olmadan aracılar vasıtasıyla ihraç etmek üzere sattıklarını söyledi.
Sektör ve siyasi kaynakların çoğuna göre kamyonlarla taşınan petrolün büyük çoğunluğu Hacı Ömeran gibi resmi Irak sınır kapılarından ya da daha güneydeki Pencvin üzerinden İran'a gidiyor.
Endüstri, siyasi ve diplomatik kaynaklar, petrolün buradan, geçmişte Kürt petrol ihracatı için kullanılan bir ticaret yolu olan rotadan, Körfez'deki İran limanları Bandar İmam Humeyni ve Bandar Abbas'taki gemilere yüklendiğini ya da karayoluyla Afganistan ve Pakistan'a aktarıldığını söyledi.
Reuters, yaptırımlar nedeniyle kendi petrol ürünlerini satmakta zorlanan İran'ın bu ticaretten ne elde ettiğini ya da İran'da petrolü kimin aldığını belirleyemedi.
IKYB'den Hiwa Mohammed, petrolün rafine edilerek benzine dönüştürülmek üzere İran'a gönderildiğini söyledi.
Pakistan Petrol Bakanlığı yorum yapmayı reddetti. Afgan yetkililer de yorum taleplerine yanıt vermedi.
Karaborsa labirenti
Reuters’a göre bu ticaret, Irak'ta uzun süredir devam eden ve ticari çıkarlarla yakından bağlantılı siyasi elitlere fayda sağladığı düşünülen karaborsa petrol ticaretinin son halkası.
12 kişi, IKBY’nin iki iktidar partisi olan Barzani’nin Kürdistan Demokrat Partisi ve Talabani'nin Kürdistan Yurtseverler Birliği’nden yetkililerin bu ticaretten çıkar sağladığını söyledi.
Kürt petrol ticaretinde çalışan bir kaynak, "Para alan karaborsacılar ve bu satışları onaylayanlar arasında bir labirent var. Bu sadece görmezden geldikleri anlamına gelmiyor. Kendi paylarını alıyorlar" diyor.
Bağdat'taki üst düzey bir diplomata göre siyasi çıkarlar bu ticarette çok etkili; öyle ki, bir zamanlar öncelik olarak görülen boru hattı üzerinden resmi ihracatın yeniden başlatılması artık diplomatik gündemin alt sıralarına düşmüş durumda.
Kürdistan Demokrat Partisi yetkilileri karaborsa ticaretiyle ilgili yorum taleplerine yanıt vermedi. Kürdistan Yurtseverler Birliği yetkilisi Mohammed de bu ticaretin arkasında kimin olabileceği konusunda yorum yapmadı.