İngiliz ilaç firması AstraZeneca'nın Pazartesi günü Oxford Üniversitesi'yle ortak geliştirdiği Corona virüsü aşısının enfeksiyonu önlemede başarılı olduğunu açıklaması, Corona pandemisiyle mücadelede elde edilen kazanımlara bir yenisini ekledi. Pandeminin kontrol altına alınmasında umut vaadeden aşı sayısı böylelikle üçe yükseldi.
Amerikan ilaç firması Pfizer ve Alman ortağı BioNTech ile Amerikan biyoteknoloji firması Moderna, geçtiğimiz hafta yaptıkları açıklamalarla, geliştirdikleri aşıları ABD Gıda ve İlaç Dairesi'ne (FDA) acil kullanım onayı almak üzere başvuru yapmaya hazır olduklarını bildirmişlerdi.
Johns Hopkins Üniversitesi'nin verilerine göre dünya genelinde Corona virüsü enfeksiyonunun yol açtığı ölüm vakalarının sayısının 1 milyon 400 bine yaklaştığı son dönemde bu haberler, salgınla mücadele umutlarını arttırdı.
Ancak uzmanlar, bu aşılar hakkında ellerindeki tüm verilerin, imalatçı firmaların basın açıklamalarında yer verdiği bilgilerden ibaret olduğu uyarısında bulunuyor.
Vanderbilt Üniversitesi'nden bulaşıcı hastalıklar uzmanı William Schaffner, aşılarla ilgili ön verileri film fragmanlarına benzetiyor ve "Heyecanlı bazı sahnelere yer veriyorlar ama arkada anlatılmayan çok şey bırakıyorlar. Tüm filmi izlemeniz gerekli" diyor.
FDA'e başvuru ve onama sürecinde daha fazla verinin açıklanması bekleniyor. Yeni bilgi verilene kadar gerek uzmanların gerekse kamuoyunun elindeki veriler, firmaların basın açıklamalarında sağladıkları kısıtlı bilgilere dayanıyor.
Her üç aşı da son derece etkili görünüyor.
FDA, acil kullanım başvurusunda bulunabilmeleri için firmaların geliştirdikleri aşıların etkinlik oranının yüzde 50'nin üzerinde olmasını şart koşmuştu. Her üç aşı da azami etkinlik sağlamak için iki doz uygulama gerektiriyor. İki dozluk uygulama, FDA'in yüzde 50'lik etkinlik şartının çok üzerinde koruma sağlıyor.
Pfizer ve Moderna, klinik deneyler sonucu geliştirdikleri aşıların yüzde 95 oranında etkinlik sağladığını bildirdi.
AstraZeneca'nın aşısı ise iki doz uygulamayla yüzde 90 oranında etkinlik sağlıyor. Aşının tek doz olarak uygulanması halinde etkinlik oranı sadece yüzde 62'ye erişiyor.
Vanderbilt Üniversitesi uzmanı William Schaffner, firmaların, aşıların farklı yaş grupları ve değişik etnik kökenlerden gelenler üzerinde nasıl performans gösterdiğine ilişkin tüm verileri henüz yayınlanmadığını hatırlatıyor. Bir başka eksik veri ise aşıların farklı sağlık sorunları olan insanlar üzerinde nasıl bir etkisi olduğuyla ilgili. Şimdiye kadar yapılan araştırmalar, bu soruların tam yanıtını bulmaya yetecek çapta olmayabilir.
Philadelphia Çocuk Hastanesi bünyesindeki Aşı Eğitim Merkezi Başkanı Paul Offit, "Esas soru şu: Aşılar kimin için etkili?" şeklinde konuşuyor.
William Schaffner de aşı çalışmalarının çocuklar ve hamile kadınlar üzerinde yapılmadığının da altını çiziyor.
Öte yandan yapılan çalışmalar, aşının sağladığı korumanın ne kadar süreceğini belirlemeyecek.
Aşılar nasıl bir işlev görüyor?
Aşının enfeksiyonu mu önlediği, yoksa virüs yükünü kişinin hasta olmasını önleyecek kadar mı düşürdüğü sorusu da netlik kazanmış değil.
Schaffner, aşılanan kişilerin hala virüsü taşıyıp etrafa yaymaları durumunda maske ve sosyal mesafe kurallarına uymaya devam etmek gerekeceğini, bunun da insanları öfkelendireceğini söylüyor.
Aşılar güvenli mi?
Aşı geliştiren firmaların hiçbiri, ciddi güvenlik sorunlarıyla karşılaştıkları şeklinde bildirimde bulunmadı.
Pfizer ve Moderna'nın aşılarının en sık görülen yan etkileri; aşının enjekte edildiği kolda bir günden uzun süren şişkinlik, ateş ve halsizlik oldu.
"Bu yan etkilerin hiçbiri ciddi değil, ancak göze çarpan türden" diyen Schaffner, bunların grip aşısının yan etkilerinden daha fazla olduğuna dikkat çekiyor.
AstraZeneca ise ciddi güvenlik sorunlarının tanımlanmadığını kaydetti, ancak ayrıntılı bilgi vermedi.
Firma, iki gönüllünün deneyler aşamasında ciddi nörolojik sorunlarla karşılaşması üzerine aşı çalışmalarına iki kez ara vermişti.
AstraZeneca güvenlik kurulu, bu vakaların tesadüfi olduğunu, sebebinin aşı olmadığını, ancak bağımsız uzmanların verileri henüz incelemediğini bildirdi.
Aşılar erişilebilirlik açısından ne durumda?
AstraZeneca, kısa zamanda en fazla miktarda doza erişim sağlayabilecek firma.
Firmanın CEO'su Pascal Soriot, tam rakam vermedi ancak "onay alır almaz yüz milyonlarca dozun" hazır olacağını söyledi. AstraZeneca'nın dünya çapında 1 milyar 700 milyon doz imal etmek için yaptığı anlaşmalar var. Bunlardan biri, Hindistan'daki Serum Enstitüsü'nün düşük ve orta gelirli ülkeler için bir milyar doz aşı üretmesi hedefliyle yapılan anlaşma.
Pfizer ise 2020 sonuna kadar dünya genelinde 50 milyon doz üreteceğini, 2021'deyse bu miktarı 1 milyar 300 milyon doza çıkaracağını bildirdi.
Amerika'da 2020'de 20 milyon doz aşı dağıtmayı amaçlayan Moderna ise 2021'de dünya çapında 500 milyon ila 1 milyar doz aşı üretmeye çalışacak.
Her üç firma da olağandışı bir adım atarak klinik deneylerin sonuçlarını almadan önce aşı imalatını hızlandırdı. Bu, denetim süreci tamamlanıp ruhsat alınır alınmaz aşı dozlarının dağıtımına başlanacağı anlamına geliyor.
Moderna ve AstraZeneca, hükümet fonlarıyla çalışmalarını yürüttü. Pfizer ise hükümetten satın alım garantisi elde etti.
Dağıtım nasıl olacak?
AstraZeneca'nın aşısı, dağıtım ve depolaması en kolay olan aşı. Aşıyı en az 6 ay boyunca standart buzdolabında saklamak mümkün.
Moderna ve Pfizer'ın aşılarını uzun süre depolamak için aşırı düşük sıcaklıkta dondurmak gerekiyor. Moderna'nın aşısı standart buzdolabında en az bir ay dayanırken Pfizer'ın aşısı için bu süre sadece beş gün. Pfizer aşısını uzun süre saklamak için genellikle üniversite hastanelerinde ya da araştırma merkezlerinde bulunan özel donduruculara ihtiyaç var.
Maliyet yüksek mi?
En ucuz aşı, AstraZeneca'nın aşısı.
Firma, pandemi döneminde aşıdan kar elde etmeyeceği taahhüdünde bulundu. Her dozun fiyatının 5 doların altında olması bekleniyor. Pfizer ve Moderna'nın aşılarının fiyatıysa 20 ila 40 dolar arasında değişiyor.
Hükümetler, aşının ana müşterisi olacağı için maliyet, özellikle düşük ve orta gelirli ülkelerle aşıyı satın alıp dağıtacak kar amacı gütmeyen kamu-özel işbirliği örgütleri açısından ciddi bir mesele.
