NATO üyesi ülkelerin dışişleri bakanları, Çek Cumhuriyeti’nin başkenti Prag’da iki gün süren gayrıresmi toplantıda, Ukrayna’ya yapılacak silah ve mali destek ile 9-11 Temmuz’da Washington’da yapılacak NATO Zirvesi’ne hazırlık çalışmalarını ele aldı.
Bakanlar, Ukrayna’ya silah yardımı için “Çok Yıllı Finansman Planı”, silah transferinin organizasyonunun NATO’ya geçmesi ve Ukrayna’nın NATO üyeliği gündemi ile toplandı. Ancak, Rusya’nın Harkiv’de ilerlemesi ve Ukrayna Cumhurbaşkanı Volodimir Zelenski’nin NATO’dan “verdikleri silahları sınırötesinde kullanma” talebi, toplantının gündemini değiştirdi.
Rusya'nın Mayıs ayı başında Harkiv’i kendi topraklarından bombalamaya başlaması üzerine, NATO başkentlerinde haftalarca süren görüşmelerin ardından, müttefiklerin büyük çoğunluğu, Moskova’dan gelen, “Savaşa taraf olursunuz” uyarılarına rağmen, Ukrayna’ya verdikleri silahların Rusya topraklarında kullanılmasına “yeşil ışık” yaktı.
ABD Dışişleri Bakanı Antony Blinken, düzenlediği basın toplantısında, ABD'nin Ukrayna'nın Rusya sınırında ABD silahları kullanmasına sınırlı izin verdiğini ve Başkan Joe Biden'ın bu hamleyi onayladığını doğruladı.
Biden yönetimi, “ATACMS balistik füzelerinin kullanılmasının veya Rusya içinde uzun menzilli saldırıların gerçekleştirilmesinin yasak olmaya devam ettiğini” vurguladı.
Buna göre Ukrayna, artık ABD tarafından sağlanan roketler ve roketatarlar gibi silahları, Rusya sınırının hemen ötesinde yoğunlaşan birliklere karşı veya Rus bombardıman uçaklarının fırlattığı füzeleri vurmak için kullanabilecek. Ancak, Ukrayna sivil altyapıya veya Rusya'nın merkezindeki askeri hedeflere bu silahlarla saldıramayacak.
Ukrayna'nın NATO müttefiklerinden sağladığı silahları Rus mevzilerinde kullanmasını destekleyen ülkeler, toplantıda, “Ukrayna'nın kendisini Rusya topraklarından kaynaklanan saldırılara karşı savunma hakkının mutlak hakkı olduğunu” belirtti.
ABD’den sonra Almanya
Washington’un hemen ardından, bu izin için uzun süredir tereddüt eden Berlin’den de yeşil ışık geldi.
Başbakan Olaf Scholz'un sözcüsü Steffen Hebestreit, “Ukrayna'nın, Almanya’nın teslim ettiği silahlar da dahil, elindeki silahlarla kendisini savunma hakkına sahip olduğunu” kaydetti.
NATO Genel Sekreteri Jens Stoltenberg de, “Bu, uluslararası hukukun korunması, yani Ukrayna'nın meşru müdafaa hakkının korunması meselesidir. Rus saldırısı karşısında, Ukrayna'nın da kendisini savunma hakkı vardır. Bu Rusya içindeki meşru askeri hedeflere saldırmayı da içeriyor” dedi.
Rusya’nın şu anda toplarla, füzelerle ve yığınak birlikleriyle Ukrayna topraklarına, Rusya topraklarından saldırılar düzenlediğini” belirten Stoltenberg, “Eğer bu saldırıları püskürtmek için gelişmiş silahlar kullanmalarına izin verilmezse, Ukrayna'nın kendisini savunması çok zorlaşır” diye konuştu.
Bu karar, o zamana kadar böyle bir yeşil ışığın NATO'yu Rusya ile doğrudan bir çatışmaya sürükleyeceğinden korkan ABD ve Almanya için önemli bir pozisyon değişikliği anlamına geliyor. Uzmanlar, bu kararın, savaşın boyutlarını ve etkinliğini önemli ölçüde değiştireceğinin altını çiziyor.
Temkinli ülkeler
Mayıs ayının başında, Ukrayna’ya verdiği silahların Rusya topraklarına saldırmak için kullanılmasına izin veren ilk ülke, Storm Shadow uzun menzilli füzelerini tedarik eden İngiltere oldu. Onu kısa süre sonra Polonya, Estonya, Hollanda ve Kanada izledi.
28 Mayıs'ta Almanya'ya yaptığı ziyarette, bu konuda tereddüt yaşayan Başbakan Scholz’un yanında konuşan Fransa Cumhurbaşkanı Emmanuel Macron da, elindeki bir sınır haritası göstererek, “Sınırötesinden vuran bir güce karşı sınırötesinden vurma yetkiniz olmazsa, kendinizi savunamazsınız” diyerek, bu gruba katıldı.
Öte yandan bazı NATO ülkeleri buna hala karşı çıkıyor.
İtalyan Dışişleri Bakanı Antonio Tajani, “Ukrayna’nın İtalya'nın silahlarını kendi toprakları dışında kullanmasının imkansız olduğunu” bir kez daha tekrar etti. Belçika Başbakanı Alexander De Croo da, Ukrayna’nın yakında Kiev'e teslim edilecek F-16 savaş uçaklarını sınırötesinde kullanmasını yasakladı.
Ukrayna'nın ikinci büyük şehri Harkiv, Rusya sınırına sadece 19 kilometre uzaklıkta. Başta Cumhurbaşkanı Volodimir Zelenski olmak üzere Ukraynalı yetkililer, Rusya'nın Harkiv çevresindeki saldırılarını yoğunlaştırması nedeniyle kısıtlamanın Ukrayna kuvvetlerini kendini savunamaz bir duruma soktuğunu belirterek NATO müttefiklerinden kullanım izni talep ediyordu.
Stoltenberg, basın toplantısında, “Ukrayna bu talebinde haklı çünkü artık cephe hattı Ukrayna'nın içinde değil. Şu ana kadar çatışmaların çoğu Ukrayna'nın derinliklerinde yaşandı ancak şimdi çatışmalar Rusya ile Ukrayna sınırındaki Harkiv bölgesinde yaşanıyor. O zaman, Ukraynalılar’ın topçu mevzilerine, Rusya'daki Ukrayna kuvvetlerine veya Ukrayna şehirlerine doğrudan saldıran füze mevzilerine karşılık vermesini imkansız hale getirecek her türlü kısıtlamayı bu yeni duruma uyarlamak da mantıklı olacaktır. Savaş ilerledikçe desteğimizi uyarlamamız ve geliştirmemiz gerekiyor. Ve tabii ki bugünkü toplantıda bu konuları ele aldık ve çok yakın koordinasyon içinde olmaya devam edeceğiz” dedi.
Stoltenberg, “Meşru müdafaa gerilimi tırmandırmak değildir. Meşru müdafaa temel bir haktır. BM Şartı'nda yer alıyor. Ukrayna, halkını koruma hakkına ve sorumluluğuna sahiptir. Ve biz de Ukrayna'nın meşru müdafaa hakkını korumasına yardım etme hakkına sahibiz” diyerek yasal sınırları çizdi.
Rusya uyardı
Ukrayna Cumhurbaşkanı Volodimir Zelenski, üçüncü Ukrayna-Kuzey Avrupa Zirvesi’nde yaptığı açıklamada, “Bu, sınır boyunca yer alan köylerde yaşayan halklarımıza savunma fırsatı sağlayan hedefe doğru atılmış bir adımdır” dedi.
Kremlin sözcüsü Dimitri Peskov bu sabah yaptığı açıklamada, Amerikan silahlarının zaten Rus topraklarını vurmak için kullanıldığını belirterek, “Bunun, ABD'nin bu çatışmaya ne ölçüde dahil olduğunun kanıtı olduğunu” söyledi.
Ukrayna’ya her yıl 40 milyar Euro finansal destek
Jens Stoltenberg, toplantının ardından yaptığı açıklamada, “Rusya'nın 2022'de Ukrayna'yı işgalinden bu yana müttefikler Ukrayna'ya yılda yaklaşık 40 milyar Euro askeri yardım sağladılar. Gerektiği sürece her yıl en azından bu seviyedeki desteği sürdürmemiz gerekiyor” dedi.
Stoltenberg, müttefiklerin bu yükü adil bir şekilde, gayrisafi yurtiçi hasılaları (GSYİH) oranında paylaşmalarını önerdiğini belirtti.
Ukrayna’nın NATO üyeliği
Her ne kadar Zelenski, toplantı öncesi ve sırasında Temmuz ayındaki zirvede kendilerine üyelik davetinin gelmesini beklediklerini söylese de, NATO müttefikleri, bu konu üzerinde bir uzlaşma sağlamadı.
Stoltenberg, “Yani Müttefikler Ukrayna'nın üye olması gerektiği konusunda hemfikir ama davetin zamanlaması ne zaman uzlaşma sağlanacağına ve koşulların ne zaman karşılanacağına bağlı” dedi.
ABD Dışişleri Bakanı Anthony Blinken da, Ukraynalı mevkidaşı Dimitro Kuleba ile Brüksel'de yaptığı görüşmede, “Ukrayna NATO üyesi olacak. Zirvedeki hedefimiz, bu üyeliğe bir köprü kurulmasına yardımcı olmaktır” dedi.
“Türkiye’nin Ukrayna’ya desteği tam”
Toplantıya katılan Dışişleri Bakanı Hakan Fidan da, Türkiye olarak NATO zeminlerinde her zaman gündeme getirdikleri gibi, “Türkiye olarak, Ukrayna’ya yardımların devam etmesini ve Ukrayna’nın caydırıcılık konusunda yeterli olmasını” desteklediklerini ancak NATO’nun bu savaşın bir parçası olmasını da istemediklerini dile getirdi.
Fidan, Brüksel’de gazetecilere yaptığı açıklamada, “Bu ikisi arasındaki dengenin NATO ülkeleri ve teşkilat olarak NATO’nun gözetmesi gerektiğini düşünüyoruz. Ukrayna’nın topraklarının özgürleştirilmesi bir süreç ama NATO’nun bu savaşa taraf olması ayrı bir konu. Bu daha büyük bölgesel yaygınlaşma ve krizleri gündeme getirir. Türkiye’nin Ukrayna’ya desteği tamdır” dedi.
Türkiye’nin “savunmaya yönelik çabalar devam ederken, ihmal edilen bir boyutu” hatırlattığını da belirten Fidan, “Bu konunun diplomatik yolla masaya konulması gerektiğini sürekli vurguluyoruz. İlk biz gündeme getirdik bunu biliyorsunuz. Bugün de gündeme getirdik. Bazı ülkeler destek vermeye başladı. Çabalarımızı sürdürüyoruz” diye konuştu.
Savunma sanayi kısıtlamaları
Dışişleri Bakanı Fidan, savunma sanayinde Türkiye’ye uygulanan kısıtlamalar konusunu da gündeme getirdiğini anlattı.
“NATO içindeki dayanışmanın ayrımcılığa dayanmadan devam etmesi” gerektiğinin altını çizen Fidan, “Türkiye’ye yönelik kısıtlamaların kaldırılması gerektiğini yineledik. Uzun çalışma ve görüşmeler neticesinde birçok ülkeyle olan sınırlamaları kaldırdık ya da hafiflettik. Bir iki tane ülke iç politikaları nedeniyle bizimle ilgili sorunlarını, özellikle savunma sanayisiyle ilgili, çözememişler. Biz bunun NATO’nun güvenlik dayanışması ruhuyla bağdaşması gerektiğini dile getirdik” dedi.
Toplantıda yoğun bir şekilde Ukrayna konusunu görüştüklerini ancak Türkiye’nin Gazze konusunu gündeme getiren tek ülke olduğunu söyleyen Bakan Fidan, her ne kadar bölgesel bir sorun olarak görülse de, her iki tarafın da haklarını gözeten iki devletli bir çözüme taşınmaması halinde “küresel bir soruna dönüşeceği” uyarısı yaptı.
Fidan- Blinken telefon görüşmesi
Öte yandan diplomatik kaynaklardan edinilen bilgiye göre, Dışişleri Bakanı Hakan Fidan, ABD Dışişleri Bakanı Antony Blinken ile bugün (31 Mayıs) bir telefon görüşmesi gerçekleştirdi.
Görüşmede, Hamas ve İsrail arasındaki müzakerelerde gündeme getirilen son teklif ele alındı.
Forum