Irak’ta Kürtler 25 Eylül’de bağımsızlık referandumu yapmaya hazırlanıyor. Referandum için başta Erbil olmak üzere ‘Irak Kürdistan Bölgesel Yönetimi (IKBY) içinde kalan yerlerde çalışmalar sürerken iç siyasi tartışmalar ve sürece ilişkin bölge dışından tepkiler devam ediyor. Bu tartışmaların merkezindeki yerlerden biri de Irak içinde “statüsü tartışmalı bölge” olarak kabul edilen Kerkük kenti.
Hem Bağdat Hükümeti’nin hem de IKBY’nin kendi sınırları içinde olduğunu iddia ettiği Kerkük kenti, Irak’ın önde gelen petrol zengini bölgelerinden biri. Irak Anayasası’nın 140’ncı maddesine göre, 2007 yılının sonuna kadar Kerkük’te nüfus sayımı yapılması ve ardından kentin “Bağdat mı Erbil mi” şeklinde bağlanmak istediği yönetimi belirleyeceği referanduma gitmesi planlanıyordu. Ancak Arap, Kürt ve Türkmenler’in yaşadığı Kerkük kentinde taraflar arasında uzlaşma sağlanamadığı için referandum yapılamadı.
ABD’nin Irak’a müdahalesi ve son olarak IŞİD’in saldırıları nedeniyle Irak içindeki birçok bölgede olduğu gibi Kerkük’te de demografik açıdan değişiklikler oldu. IŞİD’in saldırıları sırasında “Irak ordusunun kenti yeterince korumadığı veya tamamen çekildiği” iddia edildi. Bu iddiaları, Kerkük sokaklarında hala duymak mümkün. IŞİD’e karşı kentin savunulmasında aktif rol alan Peşmerge güçleri, zamanla kentteki güvenliği büyük ölçüde üstlenirken IKBY kurumları ve Kürt siyasi hareketleri de daha etkin hale geldi.
Mart ayında Kerkük İl Meclisi, kale dahil kentin içinde bazı noktalara IKBY bayrağı asılması yönünde karar aldı. Bağdat’tan ve Türkiye dahil bazı ülkelerden tepki gören kararın ardından Kerkük İl Meclisi geçtiğimiz haftalarda, “Kerkük’ün IKBY’nin bağımsızlık referandumuna katılacağını” açıkladı. Kerkük Valisi Necmettin Kerim de basın kuruluşlarına yaptığı açıklamalarda, bağımsızlık referandumunun ardından Kerkük’ün kendi yönünü tayin edeceği bir referandum sürecini gündemine aldığını söyledi.
IKBY’nin bağımsızlık referandumu süreciyle birlikte Kerkük’e ve statüsü tartışmalı bölgelere ilişkin tartışmalar alevlendi.
Bağdat ve Erbil’in karşılıklı açıklamalar yaptığı bu süreçte son olarak IKBY Başkanı Mesud Barzani Kerkük’e gitti ve orada bir basın toplantısı yaptı.
Barzani, “Kerkük’te referandum yasadışı değildir. Kerkük, kardeşliğe ve birlikte yaşama örnektir. Kerkük halkının vereceği karara saygı duyarız” dedi.
Bağdat’tan yapılan açıklamalardaysa, Kerkük’ün bağımsızlık referandumuna katılması kararının eleştirildiğine dikkat çekiliyor. “IKBY’deki bağımsızlık referandumunun Irak Anayasası’na aykırı olduğu ve ülkeyi fiilen bölünmeye götürdüğü” vurgusu yapılan bu açıklamalarda, “anayasaya aykırı bir referanduma katılma kararı alan Kerkük’ün statüsünün hala tartışmalı olduğu” belirtiliyor.
Bağdat ve Erbil’deki Türkmen siyasi hareketlerinin bir kısmı Kerkük’te referandum yapılmasını ve halka ne istediğinin sorulması gerektiğini savunuyor.
Irak Türkmen Cephesi başta olmak üzere bazı Türkmen hareketlerse, “Irak’ın toprak bütünlüğünün korunması gerektiği” görüşünde olduklarını belirtiyor. Bu hareketler, bağımsızlık referandumuyla ilgili olarak, Irak Anayasası’nın “statüsü tartışmalı bölgelerin bağlanacakları bölgeleri belirleme hakkı” tanıyan maddelerine aykırı olduğunu ve anayasanın bölünmeye izin vermediğini öne sürüyorlar. Bu çerçevede, IKBY’nin Kerkük’e yönelik hamlelerine karşı olduklarını ve Kerkük nedeniyle başlayan gerginliğin çatışmaya dönüşebileceğini savunuyorlar.
2014 yılında IŞİD’in saldırısına uğrayan Kerkük’te o saldırılardan kalan izler hala görülebiliyor. Kente bağlı Havice bölgesi de hala IŞİD’in elinde. Irak içinde IŞİD’in elindeki tek bölge olan Havice. Kısa süre önce kent merkezi kurtarılan Telafer’in çevresinin de IŞİD’den temizlenmesinin ardından Kerkük’e bağlı Havice bölgesinin de IŞİD’den alınması için Peşmerge güçleriyle Irak ordusunun bir operasyon başlatması bekleniyor.
Kerkük’e dair bütün bu tartışmalar Kerküklüler’in de gündeminin ilk sırasında. Yanıbaşındaki IŞİD varlığına rağmen Kerkük kent merkezi sakin ve günlük hayat akışında. Kentteki Araplar, Kürtler ve Türkmenler arasındaki siyasi düzeydeki tartışmaların dışında, halk arasında henüz gerginlik yok.
Kerkük kalesinin altındaki pazarda günlük rutin kalabalığa karışıp halkın referanduma ve Kerkük’ün geleceğine dair neler düşündüğünü öğrenmeye çalışıyoruz. Konuştuğumuz kişilerin aktardıklarından yola çıkarak, “herkesin siyasi taraflar arasındaki süreci yakından izlediğini ve şimdilik kesin yorumlarda bulunmak istemediklerini” söylemek mümkün.
Kerkük’ün bağımsızlık referandumuna katılması gerektiğini savunanların da, tedirgin yaklaşanların da temel gerekçeleri güvenlik ve istikrar.
“Kerkük referanduma katılmalı” diyenler, “IŞİD saldırıları sırasında Irak ordusunun kenti kendi kaderine terk ettiğini ve Peşmerge güçlerinin kenti kurtardığını” savunup, “güvenlikle birlikte istikrarın da sağlandığını ve Kerkük’ün statüsünün artık belirlenmesi gerektiğini” öne sürüyor.
Kerkük’ün referanduma katılmasına tedirgin yaklaşan veya karşı olanlarsa, “Bağdat ve Erbil arasındaki Kerkük nedeniyle yaşanan gerginliğin tırmanmasından” korktuklarını söylüyor. Peşmerge güçleriyle Irak ordusu arasında bir savaş riskinden bahseden bu kesimde, “Irak’ın toprak bütünlüğünün korunması gerektiğini” söyleyenler de var.
Pazar yerinde VOA’ya konuşan Kerküklüler’den biri, “Kerkük’ün statüsünün artık belirlenmesi gerektiğini” söylüyor.
Yaşlı bir kadın, “kentteki durumun daha da iyi olması” temennisinde bulunurken, Pazar yeri esnafı olan Kürt bir genç, referandumu desteklediğini ve kendileri için en önemli konunun güvenliğin sağlanması olduğunu söyledi.
Yine pazar esnafı olan Türkmen bir genç, güvenlik konusunu vurgulayarak “IŞİD saldırıları sırasında Irak ordusunun kenti savunmadığını, Peşmerge güçleri tarafından güvenliğin sağlandığını” savundu.
Temkinlilerden bir başka esnafsa, referandum öncesi süreç nedeniyle ekonominin yavaşladığını ve işlerin durduğunu söyledi.
