Amerika'da en çok izlenen spor turnuvalarından biri olan March Madness (Mart Çılgınlığı) ay başında sona erdi. Üniversitelerin erkek ve kadın basketbol takımlarının 3 hafta boyunca eleme usulüyle karşılaştığı ve Nisan başında yapılan final maçıyla sona eren March Madness, Amerika'da üniversitelerin spor programlarının bağlı olduğu NCAA (Ulusal Üniversite Sporları Kurumu) örgütü tarafından düzenleniyor.
Bu yılki üniversitelerarası basketbol şampiyonasında kadın takımları ve oyuncuları, erkeklerden daha çok ilgi gördü. Kadınlar üniversitelerarası basketbol şampiyonasında Louisiana State Üniversitesi'nin, erkeklerde ise Connecticut Üniversitesi'nin şampiyon olduğu turnuvanın bu yıl her zamankinden daha çok ilgi görmesinin başlıca nedenleri kırılan sayı rekorları, seribaşı takımların sürpriz şekilde turnuvaya erken veda etmesi ve kadınlar şampiyonluk maçında Louisiana State Üniversitesi'ne yenilen Iowa Üniversitesi'nin yıldız oyuncusu Caitlin Clark gibi üniversite öğrencisi kadın basketbol yıldızlarının olağanüstü performanslarının özellikle sosyal medyada yarattığı fırtınaydı.
Üniversite sporları, Amerika'da başlıbaşına bir sektör. Yılda 3 milyar dolar gelir getiren bu sektörü yöneten kurum ise National Collegiate Athletics Association (NCAA). NCAA, 1906 yılında başta Amerikan futbolu olmak üzere üniversitelerde yapılan spor müsabakalarını düzenlemek ve üniversiteli genç sporcuları korumak amacıyla kurulmuş. NCAA'in kuruluşunda rol oynayan en önemli etken, 20'nci yüzyılın başında Amerikan futbolunun şiddete yatkın bir spor haline dönüşmesi.
Sadece 1904 yılında üniversitelerde oynanan Amerikan futbolu maçlarında 18 öğrencinin hayatını kaybetmesi, 159 öğrencinin ise ağır yaralanması, kendisi de bir Amerikan futbolu tutkunu olan dönemin ABD Başkanı Theodore Roosevelt'in meseleye müdahale etmek zorunda kalmasına yol açmış. Harvard, Princeton ve Yale gibi Amerika'nın önde gelen üniversitelerine Amerikan futbolunu şiddetten arındırma çağrısı yapan Roosevelt öncülüğünde daha sonra biraraya gelen 62 üniversite, NCAA'in kurulmasına ön ayak olmuş.
Günümüzdeyse NCAA, “Division” olarak adlandırılan üç ayrı grupta yer alan toplam 1098 üniversitenin spor programlarının katıldığı müsabakaların çatı örgütü. Takım sporlarında başta en popüler olan Amerikan futbolu ve basketbol dışında beyzbol, futbol, lacrosse, su topu, voleybol, buz hokeyi, çim jokeyi; bireysel sporlarda ise atletizm, yüzme, tenis, golf, binicilik, jimnastikte toplam 520 bin öğrenci NCAA bünyesinde müsabakalara katılıyor. Amerika'yı olimpiyatlarda temsil eden sporcuların çoğu, NBA ve WNBA (ABD Profesyonel Erkek ve Kadın Basketbol Ligleri) ile NFL'de (Profesyonel Amerikan Futbolu Ligi) oynayan ünlü oyuncuların hemen hepsi NCAA üyesi üniversitelerde yetişiyor.
NCAA'in üç ayrı seviyesi ne anlama geliyor?
Üniversiteler, NCAA'e, “Division I, II ve III” olarak adlandırılan üç farklı grupta üye oluyor.
Division I'de yer alan 350 okul, en üstün yetenekli ve en başarılı öğrenci sporcularına okul ücreti, barınma, beslenme ve kitap gibi giderlerin tamamını karşılayan burs olanakları sunuyor. Amerika'da spor programlarının adresi ESPN kanallarında yayınlanan Amerikan futbolu ve basketbol müsabakalarının tamamını Division I takımları arasında oynananlar oluşturuyor. Rekabet düzeyinin, sporcu kalitesinin ve yeteneğinin en üst seviyede olduğu Division I'de oynayan öğrencilerin bazıları, Amerikan Futbolu Ligi NFL ya da Amerikan Basketbol Ligi NBA'deki profesyonel takımlara milyonlarca dolara transfer ediliyor. Bu gruptaki okulların takımlarının koçları, sporcu öğrencilerin kariyerlerini daha lise, hatta eğer olağanüstü yeteneklere sahiplerse ortaokul son sınıftan itibaren takibe alıyor ve öğrencileri, belirli bir not ortalaması seviyesini tutturdukları takdirde programlarına kabul ediyor. Bu üniversiteler, spor programlarına her yıl milyonlarca dolar harcıyor. Amerikan futbolu ve basketbol takımlarının koçları, okulların en itibarlı profesörlerinden daha fazla maaş alıyor. Örneğin bu yıl kadınlar basketbol şampiyonu olan Louisiana State Üniversitesi'nin koçu Kim Mulkey, bu sezon 2 milyon 120 bin dolar kazandı, şampiyonluk elde ettiği için de 150 bin dolar ikramiye aldı.
Division I okullarının spor tesisleri de dünyanın birçok gelişmiş ülkesinin kent stadyumu ya da spor salonlarına kıyasla çok daha büyük. Örneğin 108 bin kapasiteli Michigan Üniversitesi'nin Big House (Koca Ev) olarak bilinen stadyumu, Amerika'nın ve Batı Yarımküre'nin en büyük stadyumu olmakla kalmıyor, aynı zamanda dünyanın üçüncü en büyük stadyumu olarak biliniyor. Dünyada 100 bin kapasiteyi aşan stadyumlar listesinde yine Division I okullarından Pennsylvania State, Ohio State, Louisiana State, Texas A&M ve Alabama Üniversiteleri'nin stadyumları var. Barcelona futbol takımının Nou Camp Stadı ve İngiltere'nin meşhur Wembley Stadyumu, Amerika'daki bu ve benzeri üniversitelerinin stadyumlarından daha küçük. Bu veri bile Amerika'da üniversite sporlarının ne kadar ciddiye alındığı konusunda fikir verir nitelikte. Bu seviyedeki okullar televizyon yayınlarından ve bandrollu ürün satışlarından her yıl milyonlarca dolar gelir elde ediyor.
Bugün tanıdığımız birçok ünlü de aslında bir zamanlar Division I'de yer alan üniversitelerin önde gelen sporcularıydı. Örneğin Michael Jordan Kuzey Carolina Üniversitesi'nde (UNC) basketbol, 1972 Münih Olimpiyatları'nın rekortmeni Mark Spitz Indiana Üniversitesi'nde yüzme, Lou Gehrig Columbia Üniversitesi'nde beyzbol, The Rock olarak bilinen aktör Dwayne Johnson Miami Üniversitesi'nde Amerikan futbolu, Rusya'da uyuşturucu madde bulunduğu gerekçesiyle tutuklanan Brittney Griner Baylor Üniversitesi'nde basketbol, country müziğinin efsanelerinden Garth Brooks Oklahoma State Üniversitesi'nde cirit, 1936 Berlin Olimpiyatları'nın unutulmaz ismi Jesse Owens ise Ohio State Üniversitesi'nde atletizm yıldızıydı.
Rekabetin orta düzeyde seyrettiği, üniversitelerin sporcu öğrencilerine kısmi burs olanakları sunduğu Division II'nin yanısıra Division III de üniversite öğrencilerine birçok spor dalında kendilerini geliştirme ve müsabakalara katılma fırsatı tanıyor. Ancak bu seviyede yer alan okullar, sporcu öğrencilerine burs sağlamıyor. Öğrenciler daha çok akademik çalışmalarına odaklanıyor, ancak bir yandan da dostane rekabet ortamının olduğu müsabakalarda hem yeteneklerini sergiliyor hem de sporun sağladığı fiziksel ve zihinsel tatminden faydalanıyor.
Elit üniversiteli sporcu olmanın bedeli ağır
Division I sporcuları derslere girmenin ve burslarını korumak için belirli bir not ortalamasını üniversite hayatı boyunca sürdürmenin yanısıra her gün saatler süren antrenmanlara girmek ve başka okullardaki turnuvalara katılmak için haftasonları seyahat etmek zorunda. Dallarının en iyisi olmak, profesyonel spor hayatına atılmak için spor kulüplerinin dikkatini çekmek ya da Olimpiyat oyunlarında Amerika'yı temsil etmek amacıyla seçmelere katılmak için rekabet eden öğrenciler açısından bu çabaların bedeli, çoğu zaman çok ağır olabiliyor.
Anksiyete bozukluğu ve depresyon, üniversiteli elit sporcular arasında oldukça yaygın. NCAA'in 2021 yılında yaptığı araştırmaya göre erkek öğrenci sporcuların yüzde 24'ü, kadınların ise yüzde 36'sı, “yaşamsal işlevlerini sürdürmede zorlanacak kadar depresif” olduklarını bildirdi. Bunda aşırı yorgunluk, burs kaybı korkusu, düşük performans sergileme endişesi, takımda yer bulamama ve sakatlanma korkusu büyük rol oynuyor. Sporcu öğrenciler arasında aşırı stres ve depresyona bağlı intihar vakaları da kaygı yaratıyor. 2022 yılı başında beş öğrenci sporcunun sadece iki ay içinde intihar ederek yaşamlarına son vermeleri, NCAA'in öğrenci sporcuların ruh sağlığıyla ilgili sorunları gözardı ettiği eleştirilerine yol açmıştı.
UNC, ABD tarihinin en büyük akademik hile skandallarından birine sahne olmuştu
Özellikle yoksul ailelerden gelen bazı yetenekli siyah basketbol ve Amerikan futbolu oyuncularının sosyal basamakları tırmanmak için sadece spora mahkum olmaları da bir başka tartışmayı beraberinde getiriyor. Sportif yetenekleri dışında birçok üniversiteden kabul almalarını sağlayacak akademik başarıya sahip olmayan bu öğrenciler, NFL ya da NBA'deki takımların dikkatini çekerek profesyonel spora yönelmeyi amaçlıyor. Bu öğrenciler, düşük akademik performansa rağmen sadece sporda elde ettikleri başarılarla okullara kabul alıyor.
Amerika'nın en prestijli kamu üniversitelerinden Kuzey Carolina Üniversitesi'nden (University of North Carolina at Chapel Hill-UNC) akademik danışman Mary Willingham'in yaptığı bir araştırmaya göre 2004-2012 yılları arasında okulun basketbol ve Amerikan futbolu takımlarına alınan öğrencilerin yüzde 60'ı, sadece 4'üncü ila 8'inci sınıf arasında, yani ilkokul ve ortaokul düzeyinde okuma-yazma kapasitesine sahipti. Bu sporcu öğrencilerin yüzde 8 ila 10'unun ise okuma-yazma seviyesi, 3'üncü sınıfın altındaydı. UNC, her yıl, başvuruda bulunan her 100 öğrenciden sadece 10 ya da daha azını kabul eden, çok seçici bir üniversite. Ancak bazı öğrencilerin aşırı düşük okuma-yazma seviyelerine rağmen özellikle Amerikan futbolu takımına kabul edilmesi, sporcu olmayan öğrencilerin üstün akademik başarılarına büyük önem verilirken, okula milyonlarca dolar kazandıran bazı sporcu öğrencilerin eğitiminin hiçe sayıldığını ve aslında onlara nasıl da ihanet edildiğini gösteriyor.
Willingham, 2011'de, UNC'nin Afro-Amerikan Çalışmaları bölümünde sırf öğrenci sporcuların akademik yeterliliğini sağlamak için yüzlerce “uydurma” ders açıldığını, bu derslerde devam zorunluluğu olmadığını, dersleri geçmek için dönem boyunca sadece tek bir ödev yapılması şartı olduğunu, bu ödevlerin çoğunun da intihalle yazıldığını açıklamıştı. Bu açıklaması üzerine UNC'nin misilleme olarak akademik kademesini düşürdünü kaydeden Willingham, okula karşı açtığı davayı 2015'te kazanmış ve UNC, Willingham'a 355 bin dolar tazminat ödemişti.
“Öğrenci sporcu” tanımlaması üniversiteli sporculara nasıl zarar verdi?
Amerika'daki üniversiteli sporcular, NCAA kuralları gereği 2021 yılı Temmuz ayında ABD Anayasa Mahkemesi'nin verdiği karara kadar gösterdikleri üstün performanstan maddi kazanç elde edemiyordu. Bunun amacı, üniversite sporlarının amatör ruhunu korumak, üniversitelerin akademik yönünün spora kıyasla ağır basmasını sağlamak, sporcu öğrencilerin üniversite çalışanı değil, sadece öğrenci olduklarının altını çizmek ve öğrencilerin bağlı oldukları üniversitelerde aldıkları ücretsiz eğitim dışında herhangi bir maddi çıkar elde etmelerinin önüne geçmekti.
NCAA'in “öğrenci sporcu” tanımlaması, 1950'li yıllarda, öğrencilerin sakatlanması sonucu üniversitelerden “okul çalışanı” kategorisinde tazminat talebinde bulunmasını engellemek amacıyla ortaya çıkmıştı. 1955 yılında Fort Lewis A&M Üniversitesi'nin Amerikan futbolu oyuncusu Ray Dennison'ın maç sırasında kafatasının parçalanarak yaşamını yitirmesi sonrasında eşi, üniversiteye tazminat başvurusunda bulunmuştu. Ancak başvuru, Dennison'un “öğrenci sporcu” olması ve bu tanımlama altında okul çalışanı olmaması nedeniyle reddedilmişti. Ray Dennison vakası, Amerika'da öğrenci sporcu tanımlamasının aslında öğrencileri değil, okulları korumak için oluşturulduğunun en çarpıcı örneğiydi.
Öğrenci sporcu tanımlamasının bir diğer olumsuz ve birçoklarına göre haksız tarafı ise bu öğrencilerin gösterdikleri olağanüstü performansa, okullarına televizyon kanallarıyla yapılan yayın hakları ve reklam anlaşmaları sayesinde milyonlarca dolar kazandırmalarına, logolu ürün satışlarını arttırmalarına ve koçlarını milyoner yapmalarına rağmen kendilerinin bundan hiçbir maddi kazanç elde edememesiydi. Ancak ABD Anayasa Mahkemesi, 2021 yılı Temmuz ayında NCAA v. Alston davasında oybirliğiyle verdiği kararla, NCAA'in okulların öğrenci sporcuların kazancını sadece akademik bursla sınırlandırması kuralını kaldırdı. Okullar hala sporcu öğrencilerine müsabakalara katılmaları için ödeme yapamıyor. Ancak NCAA, NIL (name, image, likeness - isim, imaj, özgün karakteristik özellikler) adı altında getirdiği yeni uygulamayla artık öğrenci sporcuların spor kampları düzenlemesinden, sosyal medya paylaşımları yapmasından, imzalı fotoğraf satışlarından ve konuşmacı olarak katıldıkları etkinliklerden gelir elde etmesine, sponsorluk almasına ve reklam anlaşmaları yapmasına izin veriyor.
NIL uygulamasının yürürlüğe girmesiyle birlikte birçok tanınmış öğrenci sporcu, milyonlarca dolar gelir elde etmeye başladı. Uygulamanın ilk yılında öğrenci sporcular, toplam 917 milyon dolar kazanç elde etti. 2022'de NIL'den en çok gelir elde eden öğrenci sporcu, Alabama Üniversitesi'nin Amerikan futbolu oyuncusu Bryce Young oldu. Young, et restoranları zinciri Logan’s Roadhouse ve fast food zinciri Subway'le yaptığı anlaşmalar başta olmak üzere geçen yıl 1 milyon dolar kazandı.
2 milyondan fazla Instagram, 6 milyondan fazla da TikTok takipçisi olan Louisiana State Üniversitesi jimnastikçisi Olivia Dunne, 2021 Tokyo Olimpiyatları'nda ABD'ye jimnastikte altın madalya kazandıran Auburn Üniversitesi öğrencisi Sunisa Lee, bu yılki kadınlar basketbol şampiyonasının yıldızlarından Zia Cooke ve Paige Bueckers, Bryce Young'ın ardından geçen sene en çok gelir elde eden öğrenci sporculardı. Bu yıl ise kadınlar basketbolun tartışmasız en çok dikkat çeken oyuncusu Iowa Üniversitesi'nden Caitlin Clark'ın başta Nike ile olmak üzere yaptığı birçok sponsorluk anlaşmasıyla 3 milyon dolardan fazla kazanacağı tahmin ediliyor.
Öğrencilerin en azından çabalarının karşılığını yaptıkları ticari anlaşmalarla almaları, okulların öğrencilerin sırtından karşılıksız olarak milyonlarca dolar kazandığı şeklindeki haksızlığı bir nebze giderir nitelikte. Ancak bazı okulların akademik standartları sadece yüksek reklam geliri getirecekleri için kimi öğrenci sporcular için düşük tutması, öğrencilerin geleceğinin sporda mı yoksa eğitimde mi olacağı tartışmasının sürmesine yol açıyor.
